2003–2012 წლებში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებები სააკაშვილის რეჟიმისა და პირადად მისი ძალაუფლების განმტკიცებას ემსახურებოდა. სახელმწიფო გადატრიალების გზით ხელისუფლებაში მოსულმა ძალამ პრაქტიკულად მაშინვე დაიწყო კანონმდებლობის ცვლილება, რათა იგი საკუთარი პოლიტიკური ინტერესებისთვის მოერგო. საკონსტიტუციო ცვლილებები 2004 წლის თებერვალში 2003 წლის 22 ნოემბერს ვადაგასულ პარლამენტს მიაღებინეს. დაიწყო მიხეილ სააკაშვილის მიერ ძალაუფლების უზურპაციის პროცესი, რომელმაც სრული გასაქანი 2005 წელს პრემიერ მინისტრ ზურაბ ჟვანიას გაურკვეველ ვითარებაში დაღუპვისა და 2008 წელს პარლამენტის თავმჯდომარე ნინო ბურჯანაძის ოპოზიციაში გადასვლის შემდეგ მიიღო.

ისევე, როგორც სააკაშვილის დემოკრატია მთლიანობაში ფასადურ ხასიათს ატარებდა, ფასადური იყო ის საკანონმდებლო ცვლილებებიც, რომელთა მიღებით `ნაციონალური~ რეჟიმი ახერხებდა წარმატებისა და რეფორმების იმიტაციას. ბიზნესის კეთების სიიოლე, რომლითაც დღესაც ტრაბახობენ წინა ხელისუფლების წარმომადგენლები, მხოლოდ სამეწარმეო სუბიექტის ადვილად დარეგისტრირებას გულისხმობდა. ანუ ბიზნესის წამოწყება იოლი იყო, მაგრამ მისი რეალურად განხორციელება – შეუძლებელი. მანამდე არსებული არაერთი წარმატებული ბიზნესი, ხშირად საკანონმდებლო უზრუნველყოფის გზით ან პირდაპირი ძალადობით, ან “ნაციონალებთან” დაახლოებულ პირებს გადაეცემოდა, ან სახელმწიფოს. კურიოზულია ფაქტები, როდესაც დაკავებული ან დაპატიმრებული ბიზნესმენები ღამის საათებში ერთსა და იმავე ნოტარიუსთან “ნებაყოფლობით” უფორმებდნენ საკუთარ ქონებას და კომპანიებს “დემოკრატიის შუქურის” მშენებლებს. სამწუხაროდ, 2003-2012 წლებში დაზარალებულ ბიზნესმენებს, ისევე როგორც პოლიტიკური ნიშნით დევნილებს, არც საკუთარი ქონება დაბრუნებიათ და არც რაიმე სახის კომპენსაცია მიუღიათ.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია რეპრესიული მანქანის ჩამოყალიბება, რომელსაც წინა ხელისუფლების წარმომადგენლები “პოლიციის წარმატებულ რეფორმას” უწოდებენ. “დემოკრატიის” მშენებლობის კვალდაკვალ, საქართველო ევროპის ჩემპიონი გახდა ერთ სულ მოსახლეზე პატიმრების რაოდენობით! პრაქტიკულად არ დარჩენილა არცერთი ოჯახი, რომელსაც ამა თუ იმ სახით არ შეეხო სახელმწიფოს რეპრესიული მანქანა. ვისაც წასართმევი არაფერი ჰქონდა, ისინი სააკაშვილმა უბრალოდ “ჩარეცხა”, ხოლო უნივერსიტეტები “კმარას” წევრებით გაავსო. უნივერსიტეტის ავტონომია ფიქციად იქცა, “ნაციონალებს” იგი მხოლოდ 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ გაახსენდათ, როცა ძალაუფლება გამოეცალათ და საკუთარი კადრების შესანარჩუნებლად სახელმწიფოს ჩაურევლობის პრინციპი ერთადერთ იმედად დარჩათ.

ასეთივე კურიოზული და ცინიკურია “ნაციონალური მოძრაობის” საპარლამენტო წარმომადგენლობის განცხადებები “კორუფციის დამარცხების” შესახებ; შევარდნაძის ხელისუფლების წარმომადგენლებს ოცნებაც კი არ შეეძლოთ ისეთ თანხებზე, რომელთა მითვისებაც სულ მოკლე ხანში სხვადასხვა გზებით შეძლო “ვარდების რევოლუციის” გზით ხელისუფლებაში მეორედ მოსულმა შევარდნაძის პარტიის ახალგაზრდულმა ფრთამ. ანტიმონოპოლიური და სხვა სახელმწიფო მაკონტროლებელი (მათ შორის, ქვეყანაში იმპორტირებული კვების პროდუქტების უსაფრთხოების მაკონტროლებელი) ორგანოების გაუქმება, რაც თითქოსდა კორუფციის აღმოფხვრით იყო მოტივირებული, სინამდვილეში იმპორტის მონოპოლიზებას ემსახურებოდა, ხოლო არალეგალური თანხები, რომლებიც ბიუჯეტის გვერდის ავლით ნაწილდებოდა, ლეგალურ ზემოგებად იქცა. ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ ეს საკითხი კვლავ აქტუალური ხდება; პროდუქციის ხარისხის კონტროლის გარეშე ევროპულ ბაზარზე ქართული საქონელი ვერ შევა. სააკაშვილის “რეფორმები” ძალიან ხშირად ასეთ პარადოქსებს ეყრდნობოდა და არა საღ აზრს.

მოქალაქეეები ბიუჯეტში დღეს გაცილებით მეტს იხდიან სახელმწიფო სერვისების შესაძენად, ვიდრე “რევოლუციამდე”. ყბადაღებული სინათლე, რომელიც “მიშამ მოიტანა”, ასევე არაადეკვატურად ძვირია მოსახლეობის უმრავლესობისთვის. სახელმწიფო მოხელეები საშუალო პენსიაზე 20-ჯერ მეტ ხელფასებს და ამავე რაოდენობის პრემიებს იღებენ. “ნაციონალური” ტრადიცია გრძელდება. “დღეს ჩვენ ვართ უმრავლესობა და რასაც გვინდა, იმას გადავწყვეტთ” –  ”ნაცმოძრაობის” ერთ-ერთი ლიდერის ეს ფრთიანი გამოთქმა ყველას კარგად ახსოვს. დღეს სხვა უმრავლესობაა, მაგრამ გუშინდელნი კვლავ იგივეს ლამობენ – ყველაფერი ისე წყდებოდეს, როგორც მათ სურთ და არა ხალხს!

გლობალური კვლევების ცენტრმა 2013–2014 წლებში რამდენიმე შეხვედრა და სემინარი გამართა, რათა წამყვანი ექსპერტებისა და მოვლენათა უშუალო მონაწილეთაგან მიგვეღო „ნაციონალური“ საკანონმდებლო ცვლილებების მათეული შეფასება.

ცვლილებები და დამატებები საქართველოს სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში 2003 წლის 23 ნოემბრიდან 2012 წლის პირველ ოქტომბრამდე

2003 წლის 23 ნოემბერს საქართველოში განხორციელდა ხელისუფლების ძალადობით შეცვლა, რომელიც შემდეგ მოინათლა „ვარდების რევოლუციად”. ხელისუფლების ცვლის რევოლუციურმა გზამ თავისი კვალი დააჩნია საქართველოს კონსტიტუციას, საქართველოს კანონმდებლობას და, მათ შორის პირველ რიგში, კანონმდებლობას „პოლიციის შესახებ“, სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსებს.

ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ, უფლებამოსილების 4-წლიანი ვადა უგრძელდება საქართველოს 1999-2003 წლების პარლამენტს (მე-5 მოწვევა) და იწყება გაუთავებელი ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა მოქმედ საკანონმდებლო აქტებში. პირველი რაც გაკეთდა, არალეგიტიმური პარლამენტის მიერ მოხდა ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა საქართველოს კონსტიტუციაში 2004 წლის 6 თებერვლის კონსტიტუციური კანონით, ხოლო ძალაუფლების კონსტიტუციური გზით განმტკიცების შემდეგ იწყება კანონმდებლობის „მორგება“ იმ პოლიტიკურ სურვილებზე და ამბიციებზე, რომლებიც გააჩნდათ ხელისუფლებაში მოსულ „ახალგაზრდა რეფორმატორებს.“ სულ 2003 წლის 13 თებერვლიდან 2012 წლის პირველ ოქტომბრამდე საქართველოს მოქმედ სისხლის სამართლის კოდექსში განხორციელდა 92 ცვლილება და დამატება (საქართველოს 1999 წლის 22 ივლისის სისხლის სამართლის კოდექსი, ძალაშია 2000 წლის 1 ივნისიდან); ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში (1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, ძალაში იყო 1999 წლის 15 მაისიდან – 2010 წლის 1 ოქტომბრამდე) 64 ცვლილება და დამატება. სულ ახლახანს მიღებულ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექში (ძალაშია 2010 წლის 1 ოქტომბრიდან) 2012 წლის 1 ოქტომბრამდე განხორციელდა 24 ცვლილება და დამატება.

მსოფლიო კანონშემოქმედებითი პრაქტიკა, შეიძლება ითქვას, არ იცნობს ქვეყანას, რომელიც ასე ხშირად და გაუაზრებლად ახდენდეს საკანონმდებლო ბაზის რადიკალურ ცვლილებებს; განსაკუთრებით ნიშანდობლივია, როდესაც რადიკალური ცვლილებები ხდება ქვეყანაში პოლიტიკური კურსის ცვლასთან დაკავშირებით. საქართველო ამ მხრივ ნამდვილად გამოირჩევა თავისი „აგრესიული საკანონმდებლო დილეტანტიზმით,“ რომლის შედეგები ძალზე ძნელად იქნება გასასწორებელი. სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ საქართველოს მოსახლეობას დიდი მოლოდინი ჰქონდა, რომ ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის 2012 წლის პირველი ოქტომბრის არჩევნებში დამარცხების შემდეგ ახალი პოლიტიკური ძალა შეძლებდა იმ მავნე შედეგების გამოსწორებას, რომელიც ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის ცხრაწლიანმა მოღვაწეობამ დაუტოვა ქართულ კანონმდებლობას. გარკვეული ნაბიჯები ამ მიმართულებით ნამდვილად გადადგმულია, თუმცა „გაფუჭებული საქმის“ გამოსწორების პროცესი ძალზე დუნედ მიმდინარეობს და იგი აუცილებლივ მოითხოვს შესაბამის დაჩქარებას. ეს წერილი წარმოადგენს მცდელობას, მეცნიერული აბსტრაჰირების გზით მოხდეს ცხრა წლის განმავლობაში საქართველოს სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში შეტანილი ცვლილებებისა და დამატებების გამოკვლევა. წერილის მიზანია, პასუხი გაეცეს, თუ რა კრიტერიუმებს ეყრდნობოდა 2003-2012 წლების კანონმდებელი, როდესაც ახდენდა საკანონმდებლო ნოვაციების შემოტანასა და დანერგვას.

აღსანიშნავია, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო ნოვაცია ყოველთვის ეყრდნობა შედარებითი სამართალმცოდნეობის მიღწევებს (როგორია მსოფლიო პრაქტიკა) და იურიდიული მეცნიერების მიღწევებს. ქართველი კანონმდებელი, რა თქმა უნდა, იყენებდა მსოფლიოს მოწინავე ქვეყნების კანონშემოქმედებით გამოცდილებას, თუმცა ამ გამოცდილების ქართული ინტერპრეტაცია ძალზე ხშირად დაფიქრებას იწვევს. იმდენად დაბალია კანონშემოქმედებითი საქმიანობის ხარისხი, იმდენად უვარგისია საკანონმდებლო ბაზა, რომ ხშირად დგება საკითხი, საერთოდ საჭიროა თუ არა ამ საკანონმდებლო აქტის შენარჩუნება. ასე მოუვიდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსს და საქართველოს 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს. უმძიმეს მდგომარეობაშია საქართველოს კანონები „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ,“ „პოლიციის შესახებ,“ „ადვოკატთა შესახებ“ და ა.შ.

2003-2012 წლების განმავლობაში ქართულ სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში განხორციელებული ცვლილებები და დამატებები აშკარად განპირობებული იყო იმ პოლიტიკური შეკვეთით, რომელსაც აყენებდა ახალი ხელისუფლება, კერძოდ, მზადდებოდა ფართომასშტაბიანი რეპრესიული ღონისძიებებ ყოფილი ხელისუფლების წარმომადგენელთა მიმართ (მხედველობაშია პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის პერიოდის სახელმწიფო აპარატის ჩინოვნიკები). პირველი, რაც ამ მიმართულებით გაკეთდა, იყო ის, რომ საკანონმდებლო წესით გადაწყდა ორი კერძო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსის მქონე ფონდის შექმნა: „პროკურატურის ინსტიტუციური განვითარების ფონდი“ და „თავდაცვის ფონდი“ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსთან. სწორედ ეს ორი ფონდი იქცევა მომავალში ერთგვარ „ყულაბებად~, რომლებშიც დაილექება სასამართლო-საგამოძიებო ექსპროპრიაციის ან ჩვეულებრივი სახელმწიფო რეკეტის გზით ბიზნესის წარმომადგენლებისა და ყოფილი ჩინოვნიკების ჩამორთმეული ქონება. რა რაოდენობის თანხებია მობილიზებული 2004-2008 წლებში ორივე ფონდში, საზოგადოებამ არ იცის. არსებობს მხოლოდ ვარაუდი, რომ საუბარია მილიარდობით ლარზე, რომელიც აბსოლუტურად უკონტროლოდ იხარჯებოდა იმდროინდელი ხელისუფლების მიერ და არავითარ ინფორმაციას არც საკანონმდებლო ხელისუფლება და არც კონტროლის პალატა ამ ფონდებთან დაკავშირებით არ ფლობდა. ვინაიდან ფონდები კერძო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსით იყვნენ წარმოდგენილი, არავითარ ინფორმაციას ფონდების ხელმძღვანელები არ გასცემდნენ არც მასმედიაზე, არც საქართველოს პარლამენტის წევრებზე და არც არავიზე; ასეთი „სრული გამჭვირვალობის“ პირობებში იფუნქციონირა ორივე ფონდმა, რომლებშიც შედიოდა „ნებაყოფლობითი“ შეწირულობანი. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ უკვე 10 თვეზე მეტია, რაც ხელისუფლების ცვლა მოხდა საქართველოში, მაგრამ ვერავინ ვერ შეძლო გაეგო, თუ რა ხდებოდა ზემოაღნიშნულ კერძო სამართლის იურიდიული პირების სტატუსით მოქმედ ფონდებში. ირკვევა მხოლოდ, რომ პროკურატურის ინსტიტუციური განვითარების ფონდის პირველი თავმჯდომარე გახლდათ ბატონი კ. კუბლაშვილი (დღევანდელი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე). რა გზით შედიოდა კონკრეტულად ფონდებში თანხები, ამაზე საუბარი ცოტა ქვემოთ გვექნება.

მოსალოდნელი პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგის მისაღებად საქართველოს სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში უხვად შედის სათანადო ცვლილებები, რომლებიც ადამიანის უფლებათა ხარჯზე აადვილებს რეპრესიის გამოყენების და რაც შეიძლება მეტი ქონების ჩამორთმევის შესაძლებლობას. ასე მაგალითად, 1997 წლის 21 ივლისს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ანტიკონსტიტუციურად სცნო ქონების კონფისკაციის, როგორც სასჯელის დამატებითი სახის არსებობა სისხლის სამართლის კოდექსში, რადგან იგი წინააღმდეგობაში მოდიოდა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან. საკონსტიტუციო სასამართლომ შესაძლებლად ჩათვალა მხოლოდ სპეციალური კონფისკაციის არსებობის შესაძლებლობა, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში და კანონში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ. საკონსტიტუციო სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება საერთოდ იქნა უგულებელყოფილი და საქართველოს 2005 წლის 28 დეკემბრის კანონით საქართველოს უკვე ახალ სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლში შეტანილი იქნა შესაბამისი დამატება, რომელმაც შესაძლებელი გახადა ქონების ჩამორთმევა სპეციალური კონფისკაციის ფარგლებს მიღმაც.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში საქართველოს 2004 წლის 13 თებერვალს შედის შესაბამისი დამატებები, რომლებმაც დააკანონეს რომანულ-გერმანულ სამართლის სისტემაში შემავალი ქვეყნებისათვის ადრე უცნობი ინსტიტუტი, რომელიც გადმოღებული იყო აშშ-ს კანონმდებლობის გავლენით. საუბარია საპროცესო შეთანხმებებზე, რომლის ქართული ანალოგი გაცილებით უფრო რეპრესიული და სამართლებრივად გაუმართავია, ვიდრე ამერიკული ცნობილი „გარიგება ბრალის აღიარებასთან დაკავშირებით.“ კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ჯერ პრინციპის დონეზე იქნა გადაწყვეტილი „სწრაფი და ეფექტიანი“ მართლმსაჯულების შემოღება (მუხლი 151), ხოლო შემდეგ ამას დაემატა საპროცესი შეთანხმებები ბრალზე ან სასჯელზე (თავი ლხჳვ1). ამერიკული კანონმდებლის ქართულმა სუროგატმა ძალზე მძიმედ იმოქმედა საქართველოს მოსახლეობაზე და დასაბამი მისცა უარყოფითი ტენდენციების დამკვიდრებას, როგორც წინასწარი გამოძიების, ასევე სასამართლოში მართლმსაჯულების განხორციელებისას. ქართული საპროცესო შეთანხმება გამოიყენებოდა პრაქტიკულად ყველა კატეგორიის დანაშაულზე, ისე, რომ ძალზე ცოტა რამ ეკითხებოდა დაზარალებულს, სულ მალე კი გადის დრო და მას საერთოდ აღარ შეეკითხებიან, სურს თუ არა სისხლის სამართის საქმის საპროცესო შეთანხმებით დასრულება. 2011 წელს საპროცესო შეთანხმებების, გირაოსა და ქონების კონფისკაციების წყალობით საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტმა მიიღო 108 000 000 ლარზე მეტი. 2010 წელს მათ რაოდენობა 86 000 000 ლარზე მეტი იყო. სულ ქონების კონფისკაციით, საპროცესო შეთანხმებებით საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში 2004-2011 წლებში მობილიზებულია ერთ მილიარდ ლარზე მეტი თანხა. ამას ემატებოდა ბრალდებულის მიერ გადახდილ ჯარიმასთან ერთად პარალელურად „ნებაყოფილობითი“ გადარიცხვები ზემოაღნიშნულ ფონდებში. თუ რა რაოდენობის თანხაა შესული ფონდებში, ჩვენთვის უცნობია. ვშიშობთ, რომ ასეთი ინფორმაცია  დაკარგული შეიძლება იყოს. ამავე დროს ახალი ხელისუფლების მიერ განხორციელებულ „რეკვიზიციის პროცესს“ უკეთდებოდა უმძლავრესი პოლიტიკური მხარდაჭერა, ხოლო მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით ფართოდ იყო პროპაგანდირებული თუ რა ცუდი იყო ძველი ხელისუფლება და რამდენად სამართლიანია ახალი…

2005 წელს საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს პარლამენტში გაკეთებულ ყოველწლიურ მიმართვაში გამოაცხადა დეკლარაცია „ნულოვანი ტოლერანტობა დამნაშავეთა მიმართ“ და „ყველა დამნაშავე ციხეში.“ აღნიშნული პოლიტიკური განცხადების შემდეგ ქართველმა კანონმდებელმა განახორციელა მთელი რიგი ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა საქართველოს მოქმედ სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსებში. ეს ცვლილებები დაკავშირებული იყო მკაცრი სისხლის სამართლის კოლიტიკის შემოღებასთან, რომლის შედეგად ქართულ ციხეებში აღმოჩნდა 2012 წლის მონაცემით 25 000 პატიმარი (სასამართლოს განაჩენით ან წინასწარი პატიმრობაში მყოფი ბრალდებულები).  2004-2012 წლის პერიოდში სხვადასხვა დანაშაულისათვის დაპატიმრებული და თავისუფლებააღკვეთილი იყო 150 000-ზე მეტი ადამიანი. ხოლო პრობაციულ აღრიცხვაზე მყოფ პირთა რაოდენობა გაცილებით მეტი იყო. მკაცრი სისხლის სამართლებრივი პოლიტიკის შემოღებამ განაპირობა სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამკაცრება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილის თითქმის ყველა მუხლში. განსაკუთრებით გამძაფრდა პასუხისმგებლობის ხარისხი პოლიტიკური და ეკონომიკური საქმიანობის სფეროში ჩადენილ დანაშაულებზე. 2005 წლიდან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიდან ამოღებულ იქნა აღკვეთის ღონისძიებების შედარებით ლიბერალური ზომები (შინა პატიმრობა, პოლიციის ზედამხედველობაში გადაცემა, გაუსვლელობის ხელწერილი, პირადი თავდებობა). ამავე დროს გამკაცრდა პატიმრობის, როგორც აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების არეალი. მარტო 2005-2008 წლებში საქართველოში დაპატიმრებას, როგორც აღკვეთის ღონისძიებას იყენებდნენ გაცილებით უფრო მეტად, ვიდრე მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში. მაგალითად, 2005-2006 წელს _ 70%-ზე მეტი. შემდეგ აღინიშნება პატიმრობის კლება, მაგრამ იზრდება გირაო, რომლის მასშტაბებმა უკვე შემაძრწუნებელ ზომებს მიაღწია. ეს ყველაფერი ხდებოდა სოციალურად ნაკლებად დაცული მოსახლეობის პირობებში, სადაც უმდაბლესი იყო შრომის ანაზღაურების მინიმალური ოდენობა და ერთ-ერთი მაღალი იყო სოციალური გადასახადები. ასეთმა გაუაზრებელმა და აბსოლუტურად დაუსაბუთებელმა მკაცრმა სისხლის სამართლებრივმა პოლიტიკამ გამოიწვია ისედაც გაღატაკებული მოსახლეობის კიდევ უფრო გაღატაკება და ე.წ. კერძო იპოთეკარების გაჩენა. ეს ე.წ. კერძო იპოთეკარები, რომლებიც სესხის ხელშეკრულებას გასცემდნენ კერძო პირებზე ძალზე მაღალი საპროცენტო განაკვეთებით, ძირითადად იპოთეკის საგნად უძრავ ნივთებს იყენებდნენ, განსაკუთრებით კი საცხოვრებელ და კომერციულ ფართებს. ასევე დაუნდობელი ხდება საქართველოში კერძო ბანკების ფისკალური პოლიტიკაც. პასუხისგებაში მიცემული ადამიანები ძალზე ხშირად იპოთეკით ტვირთავდნენ ბანკებში და კერძო იპოთეკარებთან საკუთარ ქონებას, შემდეგ ვეღარ იხდიდნენ და კარგავდნენ ქონებას. ძირითადი მიზეზი სესხების აღებისა ბანკებიდან და კერძო იპოთეკარებისგან გახლდათ გირაო და საპროცესო შეთანხმებები. 2013 წლის პირველი აგვისტოს მონაცემებით საქართველოში ბანკებისაგან და კერძო იპოთეკარებისაგან 200 000-ზე მეტი გაუბედურებული ადამიანია რეგისტრირებული. აღნიშნული პროვბლემა უკვე აშკარად იძენს პოლიტიკურ ხასიათს. თუ როგორ გადაწყდება ეს ურთულესი და უმძიმესი პრობლემა, ძალზე ძნელი სათქმელია. აი, რა მოჰყვა გაუაზრებელ და აბსოლუტურად გაუთვლელ მკაცრ სისხლისამართლებრივ პოლიტიკას, რომელზეც პასუხისმგებლობის აღება დღეს არავის აღარ უნდა. საყურადღებოა აღინიშნოს, რომ ძალზე ხშირად მკაცრი სისხლისსამართლებრივი პოლიტიკის ჟამის დროს შუამავლის ფუნქციებს ბანკებსა და ბრალდებულებს შორის გირაოს თანხის დროულად გამოტანაში ახორციელებდნენ პროკურატურისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს შესაბამისი დანაყოფები. სადღეისოდ საქართველოს მთავარ პროკურატურაში და მის ტერიტორიულ დანაყოფებში შესულია უამრავი განცხადება, რომელთა უმეტესობაზეც მიმდინარეობს გამოძიება. გამოძიების პირვანდელი მონაცემები და სასამართლოში განხილული რამდენიმე საქმის შედეგები შემაძრწუნებელ ეფექტს ახდენს.

მკაცრი სისხლისსამართლებრივი პოლიტიკის შედეგია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ასევე ამერიკული კანონმდებლობის ზეგავლენით გადმოღებული სასჯელის სრულად შეკრების წესი. აღნიშნული საკანონმდებლო ნოვაციით შესაძლებელი გახდა თავისუფლების აღკვეთის ადრე არნახული ვადების შემოღება (მაგ: 2006 წლის 29 დეკემბერის კანონით, განაჩენთა ერთობლიობის შემთხვევაში, თავისუფლების აღკვეთის უმაღლესი ვადა განისაზღვრა 40 წლით) ისე, რომ არავითარი შესაბამისი ზომები არ განხორციელებულა საქართველოს პენიტენციალურ დაწესებულებათა სისტემაში. საყურადღებოა აღინიშნოს, რომ სსრ კავშირის დაშლის დროს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთის მაქსიმალური  ვადა არ აღემატებოდა 15 წელს.

მკაცრი სისხლისსამართლებრივი პოლიტიკის კიდევ ერთი „შავი მერცხალი“: საქართველოს კანონმდებლობა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის ითვალისწინებს პატიმრობას 90 დღემდე (საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, (ძალაშია 2009 წლის 17 ივლისიდან)), ხოლო სასამართლოში საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისათვის და სასამართლოს უპატივცემლობისათვის _ 60 დღემდე პატიმრობას (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-7 და მე-8 ქვეპუნქტები). საბჭოთა კავშირის დაშლისას ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა განისაზღვრებოდა 15 დღე-ღამით, ხოლო საპროცესო პასუხისმგებლობა, რომელიც დაკავშირებული იქნებოდა თავისუფლების აღკვეთასთან, ან შეზღუდვასთან, საერთოდ არ იყო გათვალისწინებული. საბჭოთა კანონმდებელი საპროცესო მოვალეობის არაჯეროვანი შესრულებისათვის, წესრიგის დარღვევისათვის სასამართლოში ითვალისწინებდა გაფრთხილებას, დარბაზიდან გაძევებას, ადმინისტრაციულ დაჯარიმებას, თუ სასამართლოში საქმის განხილვისას დანაშაული იქნებოდა ჩადენილი, მასალები გადაეცემოდა პროკურორს გამოსაძიებლად და შემდეგ საქმე არსებითად განსახილველად გადაეცემოდა სხვა მოსამართლეს. „ვარდოსნების“ მიერ შემოღებული საკანონმდებლო ნოვაციის წყალობით, 90 დღემდე პატიმრობა შეიძლება შეუფარდოს კონკრეტულ სამართალდამრღვევს იმ დაზარალებულმა მოსამართლემ, რომელიც იხილავს სხვა საქმეს. დარღვეულია თანამედროვე სამართლის ფუნდამენტური პრინციპი: თავისუფლების აღკვეთა ხდება ბრალეულობის საკითხის გარკვევის გარეშე, სახდელის დამდები არის დაზარალებული და, რაც მთავარია, მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება არ საჩივრდება (?!). საყურადღებოა აღინიშნოს, რომ ასეთი საკანონმდებლო „აჯაფსანდალი“ დღესაც ძალაშია.

საქართველოს 1993 წლის 27 ივლისის კანონი “პოლიციის შესახებ” ჩემს ცხოვრებაში პირველ საკანონმდებლო პირმშოს წარმოადგენს. ეს კანონი უმძიმეს დროს და უმძიმეს პირობებშია მიღებული და კმაყოფილებით მინდა აღვნიშნო, რომ მან დროის გამოცდას წარმატებით გაუძლო. ამავე დროს, ისიც მინდა აღვნიშნო, რომ ამ ბოლო 5-6 წლის მანძილზე ამ კანონში ისეთი ხასიათის, სრულიად გაუაზრებელი და ხშირად ალოგიკური ცვლილებები და დამატებები შეიტანეს, რომ მან, პრაქტიკულად, თავისი სახე დაკარგა  და დღეისთვის ის წარმოადგენს აგრესიული საკანონმდებლო დილეტანტიზმის კიდევ ერთ ნიმუშს. მოგეხსენებათ, ძლიერთა ამა ქვეყნისა პოლიტიკური ნება და სურვილი, უპირველესად, კანონებში აისახება და საქართველოს კანონიც „პოლიციის შესახებ” ამას ვერ გადაურჩა. ზემოთ აღნიშნული ცვლილებებიც და დამატებებიც ამის ნათელი დადასტურებაა, რის შესახებაც მინდა უფრო დეტალურად ვისაუბრო.

სულ ახლახანს, 2010 წლის 24 სექტემბერს, საქართველოს კანონში “პოლიციის შესახებ” შეიტანეს მთელი რიგი ცვლილებები და დამატებები, რომლებსაც საზოგადოების მხრიდან არაერთგვაროვანი რეაქცია მოჰყვა. საზოგადოების ნაწილი, განსაკუთრებით ხელისუფლების მხარდამჭერნი, იწონებდნენ ზემოაღნიშნულ საკანონმდებლო ნოვაციებს, ხოლო ნაწილი ძალზე მძაფრად შეხვდა `პოლიციის შესახებ~ კანონში შეტანილ ცვლილებებსა და დამატებებს. ისევ დაიწყო დისკუსია საქართველოს დღევანდელი სახელმწიფოს ტიპთან დაკავშირებით: როგორი სახელმწიფო მივიღეთ, სამართლებრივი თუ პოლიციური?

კერძოდ, აპირებდნენ პიროვნების გაჩერების, დაკავების, გადაუდებელ შემთხვევებში ჩხრეკისა და სხვა მოქმედებების გაცილებით გამარტივების დაკანონებას, რასაც არავითარი არც მეცნიერული დასაბუთება გააჩნდა და არც სოციალური (იხ. გაზეთი “ვერსია”, 2009 წლის 2-3 დეკემბერი). მაშინ თითქოს ყველაფერი ითქვა და ყველაფერი გაცხადდა. მაგრამ, როგორც ამბობენ, “კაცი ბჭობდა, ღმერთი იცინოდა”. მივაქციოთ ყურადღება ახალ “საკანონმდებლო მარგალიტებს”. აღნიშნული ცვლილებებისა და დამატებების მიხედვით:

1. პოლიციის ამოცანას წარმოადგენს:  ”პრევენციული ღონისძიებების განხორციელება დანაშაულისა და სხვა სამართალდარღვევების შესაძლო საფრთხის თავიდან აცილებისა და აღკვეთის მიზნით, ასეთი მოქმედებების გამოვლენა, გამოძიება, დანაშაულში ბრალდებული პირის ძებნა და დაკავება, აგრეთვე დამნაშავეობასთან ბრძოლის ტაქტიკისა და სტრატეგიის შემუშავება~ (კანონის მე-2 მუხლის ბ ქვეპუნქტი).

ძვირფასო მკითხველო, თუ გაიგეთ რამე? პირადად მე ვერაფერი! დარწმუნებული ვარ, ჩემს დღეში ძალზე ბევრი აღმოჩნდება. განსაკუთრებით გაუგებარია პოლიციის როლი დამნაშავეობასთან ბრძოლის ტაქტიკისა და სტრატეგიის შემუშავების ნაწილში;

2. “თუ დაყოვნება საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, პოლიციას უფლება აქვს, დაუბრკოლებლად შევიდეს საცხოვრებელ ბინებსა და მოქალაქეთა კუთვნილ სათავსებში, საწარმოთა, დაწესებულებათა და ორგანიზაციათა ტერიტორიებზე და შენობა-ნაგებობებში (დიპლომატიური წარმომადგენლების, საკონსულოებისა და იმ საერთაშორისო ორგანიზაციების შენობა-ნაგებობათა გარდა, რომლებიც სარგებლობენ დიპლომატიური ხელშეუხებლობით) დანაშაულის აღსაკვეთად ან/და იმ პირის დასაკავებლად, რომელმაც ჩაიდინა დანაშაული, ან რომელიც ბრალდებულია დანაშაულის ჩადენაში~ (მე-9 მუხლი, პირველი პუნქტი, ბ ქვეპუნქტი).

აქ თითქოს ყველაფერი ნათელია და დავას არ უნდა იწვევდეს, პოლიციას ეს უფლება დიახაც რომ უნდა გააჩნდეს, მაგრამ ეს საკანონმდებლო უწყინარი კონსტრუქცია დამახინჯდა ახალი ცვლილების შედეგად _ ამოღებულია პოლიციის მიერ გადაუდებელ შემთხვევაში მოქალაქეთა საცხოვრისში ან სხვა მფლობელობაში შესვლის შემდეგ, ადრე არსებული იმპერატიული ვალდებულება _ 24 საათის ვადაში ეცნობებინათ აღნიშნულის შესახებ პროკურორისთვის, რათა პროკურორს  მიემართა სასამართლოსთვის აღნიშნული მოქმედების კანონიერების საკითხის გადასაწყვეტად.

აი, სწორედ ეს პატარა, “უმნიშვნელო” დეტალი “გამორჩათ: ჩვენს კანონმდებლებს! ახლა გავიაზროთ, რა შეიძლება მოხდეს და როგორ შეძლებს თითოეული ჩვენგანი დაიცვას თავი პოლიციის შესაძლო უკანონო მოქმედებისგან. სხვათა შორის, არც ისაა მეორეხარისხოვანი, რომ ასეთი საკანონმდებლო ნოვაცია აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან და საერთაშორისო სამართლის ნორმებთან.

კიდევ ერთ საკანონმდებლო მარგალიტთან დაკავშირებით: საქართველოს კანონში “პოლიციის შესახებ: შემოდის ეგრეთ წოდებული “გონივრული ეჭვი”, რომლის არსებობის შემთხვევაში კანონდება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული წესის გამოყენება, ფიზიკური პირის შეჩერებისა და ზედაპირული შემოწმების უფლება (მე-91 მუხლი).

რა თქმა უნდა, მკითხველი დაინტერესდება, თუ რას წარმოადგენს ეს ეგრეთ წოდებული გონივრული ეჭვი და როგორ აპირებს ჩვენი  პოლიცია მის საფუძველზე მოქალაქეთა შეჩერებასა და ზედაპირულ შემოწმებას. დასაწყისშივე უნდა მოგახსენოთ, რომ საქმე გვაქვს საკანონმდებლო “გორდიას კვანძთან” და ახლა ვეცადოთ მის გახსნას. აღნიშნული ცვლილების მიხედვით, პოლიციელი უფლებამოსილია, შეაჩეროს პირი, თუ არსებობს გონივრული ეჭვი მის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ(?). შეჩერების ვადა არის გონივრული ეჭვის დადასტურებისთვის ან გამორიცხვისთვის აუცილებელი გონივრული ვადა (გაიგეთ რამე?). ნუ გაგეცინებათ, სრულებით არ არის ჩვენი საქმე სასაცილოდ! აბა, მოდით, გავყვეთ კანონის ტექსტს და, სიტყვას გაძლევთ, ნამდვილად არ გაგეცინებათ: პოლიციელი უფლებამოსილია, საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, გონივრული ეჭვის არსებობის შემთხვევაში შეჩერებული პირის ტანსაცმელზე აწარმოოს ზედაპირული შემოწმება. თუ ზედაპირული შემოწმებისას წარმოიშვა ჩხრეკის საფუძველი, უფლებამოსილი თანამდებობის პირი ატარებს ჩხრეკას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად (მე-91 მუხლის მე-4 პუნქტი).

აი, აქ, როგორც იტყვიან, მოვედით! მაგრამ ნუ გეშინიათ, იმავე კანონის მე-5 პუნქტით “შეჩერებულ და გაჩხრეკილ” მოქალაქეს უფლება აქვს, შეჩერებიდან 5 დღის ვადაში ერთჯერადად შეჩერებისა და ზედაპირული შემოწმების ადგილის მიხედვით სასამართლოში გაასაჩივროს შეჩერებისა და შემოწმების კანონიერება და მოითხოვოს ფულადი კომპენსაცია (მე-9 მუხლის მე-5 პუნქტი).

ჩემს სარკაზმს ნამდვილად აქვს საფუძველი და ამას ახლავე დაგიდასტურებთ: 1993 წელს მიღებულ კანონში სულ სხვა რედაქცია იყო, რომლის მიხედვით, პოლიციელს უფლება ჰქონდა შეემოწმებინა მოქალაქის პირადობის დამადასტურებელი საბუთები, თუ არსებობდა საკმარისი მონაცემები მის მიერ დანაშაულის ან ადმინისტრაციული გადაცდომის შესახებ. რაც შეეხება პირის დაკავებას, ასეთი უფლება პოლიციას მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში ჰქონდა.

ახლა რა განსხვავებაა “საკმარის მონაცემებსა” და “გონივრულ ეჭვს” შორის. “გონივრული ეჭვი” არ წარმოადგენს ქართულ და ევროპულ კანონმდებლობაში არსებულ მოვლენას. იგი საერთო სამართლის ოჯახში შემავალი ქვეყნების დამახასიათებელი სისხლის სამართლის საპროცესო ინსტიტუტია და მას საერთო არაფერი აქვს პოლიციის შესახებ კანონმდებლობასთან.

არ დაგვავიწყდეს: საქართველოს ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, პოლიციელი საერთოდ არ არის არც მხარე და არც რიგითი მონაწილე სისხლის სამართლის პროცესში. თუ მოქმედი კანონმდებლობით, პოლიციელი არ არის სამართალწარმოების მონაწილე, დაისმის კითხვა, რატომ გადმოამღერეს იგი “პოლიციის შესახებ” კანონში?

ახლა რაც შეეხება კანონიდან ამოგდებულ ტერმინს “საკმარისი საფუძველი”. იგი შეფასებითი კატეგორია იყო და ამ ცნების გაგებასთან დაკავშირებით არსებობდა საკმაოდ მყარად ჩამოყალიბებული სასამართლო პრაქტიკა და სპეციალური ლიტერატურა, რომლის გაცნობაც ნათელს ხდიდა, თუ რა იგულისხმა კანონმდებელმა ამ ცნების ქვეშ (მაგალითად: პოლიციელი თავად გახდა დანაშაულის ან ადმინისტრაციული გადაცდომის მხილველი, თვითმხილველმა ან დაზარალებულმა შეატყობინა პოლიციელს დანაშაულის ან ადმინისტრაციული გადაცდომის შესახებ, არსებობს კონკრეტული პიროვნების ძებნის შესახებ გადაწყვეტილება შესაბამისი ფოტოსურათითა და აღწერით და ა. შ.). სხვათა შორის, ეს ტერმინი დღესაც საკმაოდ წარმატებით გამოიყენება ევროპულ და განსაკუთრებით, აღმოსავლეთ ევროპის საპოლიციო კანონმდებლობაში.

რაც შეეხება ახალ ტერმინს “შეჩერება”, სრული გაუგებრობაა. კანონი ამ ტერმინის გაგების ძალიან ფართო დისკრეციას ითვალისწინებს, რაც ძალზე საშიშია და ის აუცილებლად შემოუბრუნდება ქართველ საზოგადოებას. მიაქციეთ ყურადღება კანონის ტექსტს: შეჩერების ვადა არის გონივრული ეჭვის დადასტურებისთვის ან გამორიცხვისთვის აუცილებელი გონივრული ვადა. მაინც რამდენი? ამაზე კანონი არაფერს ამბობს! აქაც ქართული კანონი ძალზე ბევრ უხერხულობას შეიცავს და იგი აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის არამარტო საქართველოს კონსტიტუციასთან და ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციასთან, არამედ სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლო პრაქტიკასთან.

ყურადღება მივაქციოთ კანონის კიდევ ერთ ასეთ კონსტრუქციას: “პოლიციელი უფლებამოსილია საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, გონივრული ეჭვის არსებობის შემთხვევაში შეჩერებული პირის ტანსაცმელზე აწარმოოს ზედაპირული შემოწმება. თუ ზედაპირული შემოწმებისას წარმოიშვა ჩხრეკის საფუძველი, უფლებამოსილი თანამდებობის პირი ატარებს ჩხრეკას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად”. გამოდის, რომ პოლიციელი აბსოლუტურად თავისუფლად, მათ შორის ოპერატიული მონაცემის და არა მტკიცებულების საფუძველზე უფლებამოსილია, შეაჩეროს და ზედაპირულად შეამოწმოს ნებისმიერი პირი. რასთან გვაქვს საქმე? საგამოძიებო მოქმედებასთან? არა, პოლიციელი პროცესის მონაწილე არ არის. სხვათა შორის, შემოწმება 2010 წლის პირველ ოქტომბრამდე საგამოძიებო მოქმედება იყო და მისი ჩატარების უფლებამოსილება მხოლოდ გამომძიებელს და პროკურორს გააჩნდა. რაც შეეხება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსს, იგი შემოწმებას არ ითვალისწინებს, მაგრამ ითვალისწინებს პირად გასინჯვას და ნივთის ჩამორთმევას (მუხლი 248-ე) და ისიც მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომელმაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ჩაიდინა. რაც შეეხება შემოწმებას, იგი, როგორც საგამოძიებო მოქმედება, საქართველოს ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული არ არის და არც მისი ჩატარების პროცედურაზე არის კანონში რაიმე ნათქვამი;

კიდევ ერთ “უხერხულობასთან” დაკავშირებით: “პოლიციის შესახებ” კანონში შეტანილი ცვლილებები არავითარ გარანტიებს არ ითვალისწინებს მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად. მაგალითად, პოლიციელს შეუძლია, თავისუფლად აწარმოოს ზედაპირული შემოწმება საწინააღმდეგო სქესის მოქალაქის მიმართაც? ყოველ შემთხვევაში, კანონი ამას არ კრძალავს. გარდა ამისა, ძალზე საინტერესოა თავად `შეჩერებული~ პირის უფლება, ერთჯერადად გაასაჩივროს პოლიციელის მოქმედება მისი შეჩერებისა და ზედაპირული შემოწმების ადგილის მიხედვით სასამართლოში: ესეც სუფთა სამართლებრივი ფიქციაა! რას გაასაჩივრებს შეჩერებული და ზედაპირულად შემოწმებული? პოლიციელის მოქმედებას თუ აქტს, რომელიც პოლიციელმა შეადგინა. არავითარ ასეთ დოკუმენტს პოლიციელი არ ქმნის და მეტად სათუოა და თითქმის შეუძლებელი,  საერთოდ გასაჩივრდეს პოლიციელის მოქმედების კანონიერება და დასაბუთებულობა ყოველგვარი დოკუმენტაციის გარეშე. ყოველ შემთხვევაში, მსოფლიოს მსგავსი ანალოგი ჯერ არ მოუგონია.

რა თქმა უნდა, ოპონენტს შეუძლია თქვას _ ხომ არის ასეთი პრაქტიკა მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის პოლიციის საქმიანობაში? მაგალითად: რატომ მოწმდება თითოეული ჩვენგანი თვითმფრინავში ან სხვა საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ჩაჯდომის წინ? რით ხელმძღვანელობს მაშინ პოლიცია?

ვუპასუხებ: მოქალაქეთა  უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს საჰაერო ტრანსპორტის შესაბამისი უსაფრთხოების სამსახური და ეს ასეც უნდა იყოს. სხვათა შორის, შესაბამისი კანონმდებლობა ამ პროცედურებს საკმაოდ დაწვრილებით ითვალისწინებს. პოლიცია მხოლოდ მონაწილეობს აღნიშნული პროცედურების ჩატარებისას, რათა გამოირიცხოს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის შემთხვევა. იმ შემთხვევაში, როდესაც აუცილებელია მგზავრის ან ტვირთის უსაფრთხოების მიზნით შემოწმება, საქმე გვაქვს აბსოლუტურად სხვა მოვლენასთან და მას საერთო არაფერი აქვს იმ სიტუაციასთან, რომლის მოწესრიგებასაც ახდენს საქართველოს კანონი.

2009 წლის 17 ივლისს საქართველოს კანონის “პოლიციის შესახებ” მე-12 მუხლში, რომელიც ეხებოდა სპეციალური საშუალებების გამოყენების სამართლებრივ მოწესრიგებას, პოლიციის საქმიანობაში შეიტანეს ცვლილებები და დამატებები. კერძოდ, სპეციალურ საშუალებათა ჩამონათვალს (ხელბორკილი ან შებორკვის სხვა საშუალება, რეზინის ხელკეტი, ცრემლსადენი გაზი, ფსიქოლოგიური ზემოქმედების შუქბგერითი მოწყობილება, დაბრკოლების დამანგრეველი და ტრანსპორტის იძულებითი გაჩერების საშუალება, ჯავშანმანქანა, სპეციალური საღებავი, სამსახურეობრივი ძაღლი და ცხენები, ელექტროშოკური მოწყობილობა), რომელიც ამომწურავი იყო, დაემატა: წიწაკის გაზი (?), აკუსტიკური საშუალება(?), არალეტალური იარაღი (მათ შორის არალეტალური ჭურვი(?)). როგორი ქართულია?

აღნიშნული ცვლილებებისა და დამატებების მიღება სრულებით არ იყო შემთხვევითი და მას ჰქონდა ძალზე მწვავე საფუძველი. საკითხი ეხებოდა საქართველოს პოლიციის მიერ 2007 წლის 7 ნოემბერს ქალაქ თბილისში  რუსთაველის გამზირსა და რიყეზე დემონსტრაციის დასაშლელად გამოყენებულ სპეციალურ საშუალებებს (აკუსტიკურ რადიოტალღურ იარაღს, არალეტალურ (არასაბრძოლო) სპეციალურ საშუალებებს “ალ6″ და  ”ფნ303″, რომელთა მეშვეობითაც ისვრიან სპეციალურ ჭურვებს დემონსტრაციის დასაშლელად). იგივე განმეორდა 2009 წლის 6 მაისს ქალაქ თბილისის პოლიციის შენობის წინ შეკრებილი მომიტინგეების დასაშლელად.

ქართული პოლიციის მიერ გამოყენებულმა არალეტალურმა იარაღმა დააზიანა ათობით ადამიანი, მათ შორის სამი მოქალაქე – მძიმედ (მათ დაკარგეს მხედველობა). აღმოჩნდა, რომ დემონსტრაციის დაშლისას პოლიციამ სპეციალური საშუალებები გამოიყენა უკანონოდ, რადგან საქართველოს კანონი “პოლიციის შესახებ” ასეთი სპეციალური საშუალებების ჩამონათვალს არ ითვალისწინებდა. სკანდალი აგორდა და, რა თქმა უნდა, ნებისმიერ სამართლებრივ სახელმწიფოში პოლიციის ასეთ მოქმედებას სათანადო გამოძიების შემდეგ უნდა მისცემოდა შესაბამისი სამართლებრივი შეფასება. საქართველოს ხელისუფლებას არც აღნიშნული საქმეები გამოუძიებია და არც პასუხი მოუთხოვია ვინმესთვის. გამართლება საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან მეტად `დამაჯერებელი~ იყო, თითქოს ყველაფერი კანონიერად მოხდა და საერთაშორისო სამართალი  და დასავლეთის ქვეყნების კანონმდებლობა ასეთი არალეტალური საშუალებების გამოყენების უფლებას ითვალისწინებდა!

როგორც ჩანს, უფრო დეტალურად უნდა შევჩერდეთ აღნიშნულ საკითხზე: “ალ6″ და  ”ფნ303″ განეკუთვნება სპეციალურ საპოლიციო საშუალებებს და მრავალი ქვეყნის საპოლიციო დანაყოფები იყენებენ არეულობის, ჯგუფური ვანდალიზმისა თუ სხვა მასობრივი კანონდაუმორჩილებლობის ფაქტების აღსაკვეთად.

ამ სპეციალური საშუალებების გამოყენების პრინციპი მარტივია – სათანადო მოწყობილობებით, რომლებიც ძალზე წააგავს ჩვეულებრივ ცეცხლსასროლ იარაღს, ისვრიან სპეციალურ ჭურვს (ტყვიას) – გარკვეული ტექნოლოგიით დამუშავებულ რეზინის ან პლასტიკური ნივთიერების მასას. ასეთი ჭურვი (ტყვია) ადამიანის სხეულზე მოხვედრისას არ იწვევს სიკვდილს (ლეტალურ შედეგს), მსხვერპლს არ ასახიჩრებს და მძიმედ არ აზიანებს. იმ ქვეყანაში, სადაც ასეთი და მსგავსი სპეციალური საშუალებების გამოყენება ნებადართულია, უმკაცრესადაა რეგლამენტირებული მისი გამოყენების წესები. კერძოდ, კანონქვემდებარე აქტებით იკრძალება ამ სპეციალური საშუალებების გამოყენება ღამით და გაძნელებული მხედველობის პირობებში; აკრძალულია ასეთი საშუალებების გამოყენება ქალებისა და მოზარდების მიმართ; აკრძალულია გასროლა ადამიანის თავის მიმართულებით და ადამიანის სხეულის იმ ადგილებში, რასაც შეიძლება სიცოცხლისთვის საშიში დაზიანება მოჰყვეს და ა.შ.

მინდა, ქართველმა მკითხველმა კარგად გაიგოს, რომ, მიუხედავად ფართო გავრცელებისა, არსებობს ქვეყნები, სადაც საკანონმდებლო დონეზეა აკრძალული ეგრეთ წოდებული არალეტალური ჭურვების (ტყვიების) გამოყენება, რადგან პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ მათ გამოყენებას ძალზე ხშირად მოსდევს დიდი გართულებები.

საქართველოს 1993 წლის 27 ივლისის კანონით “პოლიციის შესახებ”, რეზინის ან პლასტიკური ტყვიების გამოყენების უფლება პოლიციას არ აქვს. ამ კანონის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტით სამსახურეობრივი მოვალეობის განხორციელებისას პოლიციელს უფლება აქვს, გამოიყენოს ფიზიკური იძულება, სპეციალური საშუალებები და სამსახურეობრივი დანიშნულების ცეცხლსასროლი იარაღი ამ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში და წესით. ამავე კანონის მე-12 მუხლში ჩამოთვლილია ყველა სპეციალური საშუალება, რომელთა გამოყენების უფლებაც პოლიციას აქვს და რომელიც შეიძლება შეივსოს მხოლოდ ამ კანონით. რეზინის ან პლასტიკური ჭურვების (ტყვიების) გამოყენება ამ ჩამონათვალში არ არის, თუმცა საკმაოდ ვრცელია თავად ეს ჩამონათვალი: რეზინის ხელკეტი, ცრემლსადენი გაზი, ელექტროშოკური მოწყობილობა და ა.შ.

საქართველოს მესამე მოწვევის პარლამენტმა 1993 წლის ივლისში დიდი სიფრთხილე გამოიჩინა და “პოლიციის შესახებ” პირველ ქართულ კანონში რეზინის ან პლასტიკური ტყვიების გამოყენების უფლება პოლიციას არ მისცა, თუმცა იყვნენ დეპუტატები, რომლებიც თავგამოდებით მოითხოვდნენ, არ ყოფილიყო ამომწურავი სპეციალურ საშუალებათა ჩამონათვალი (მუხლი 12) და მისი გაფართოების უფლება მინიჭებოდა შინაგან საქმეთა მინისტრს ჯანმრთელობის დაცვის მინისტრთან შეთანხმებით. იმდროინდელი პარლამენტის პოზიცია ურყევი აღმოჩნდა.

ახლა რაც შეეხება ზოგიერთი ოპონენტის მოსაზრებებს, რომ თითქოს პოლიციას რეზინის ან პლასტიკური ე. ი. არალეტალური ჭურვების (ტყვიების) გამოყენების უფლება კანონით ჰქონდა და ასეთი მსჯელობის გასამყარებლად უთითებენ “პოლიციის შესახებ” კანონის მე-13 მუხლს(?!). “პოლიციის შესახებ” კანონის მე-13 მუხლი ეხება პოლიციის მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების უფლებას(!). არც `ალ6~ და არც `ფნ303~ არ წარმოადგენს ცეცხლსასროლ იარაღს და ამას დიდი მტკიცება არ უნდა. ერთიც და მეორეც არის სპეციალური საშუალება და არსებობს მათი გამოყენების სრულიად განსხვავებული წესები, ოღონდ არა ქართულ  კანონმდებლობაში.

ქართველმა კანონმდებლებმა 2007 წლის 7 ნოემბერს და 2009 წლის 6 მაისს პოლიციის მიერ განხორციელებული ზომები “გააპრავეს”, ოღონდ _ 2009 წლის 17 ივლისს (!!!). თუ როგორ უნდა შეფასდეს ასეთი მოქმედება, განსაჯოს თავად მკითხველმა. ერთი რამ უდავოა, სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩარჩოებში ასეთი რამ ნამდვილად არ ჯდება.

2005 წლის დეკემბერში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 263-ე მუხლის მე-2 ნაწილში, რომელიც ეხებოდა დანაშაულის ჩადენის შესახებ ცნობების განხილვის წესებს, შეიტანეს საკანონმდებლო ნოვაცია. თუ ადრე ანონიმური ცნობები არ წარმოადგენდა სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის საბაბს და ასეთი ცნობები მხოლოდ მოწმდებოდა ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში (ფარული მეთოდებით, პირის გამოძახებისა და გასაუბრების გარეშე), ახლა ანონიმური ცნობის საფუძველზე გამომძიებელი და პროკურორი უფლებამოსილნი იყვნენ, დაეწყოთ წინასწარი გამოძიება. უფრო მეტიც, მაშინდელმა საპარლამენტო უმრავლესობამ აღნიშნული ცვლილება დიდი ზარზეიმით მიიღო. სულ ცოტა ხანში აღნიშნულ ცვლილებებს მოჰყვა საზოგადოების დიდი უკმაყოფილება და საპარლამენტო უმრავლესობამაც მოახდინა შესაბამისი კომპრომისი: “ანონიმური ცნობის საფუძველზე, გამომძიებელი და პროკურორი უფლებამოსილნი არიან, დაიწყონ წინასწარი გამოძიება. დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება მხოლოდ ანონიმური ცნობის საფუძველზე”(?!). ერთი შეხედვით, საქმე გვაქვს სრულიად უწყინარ ცვლილებასთან, რომელმაც თითქოს უფრო დააზუსტა და დახვეწა ადრე არსებული საკანონმდებლო კონსტრუქცია. მაგრამ ეს ერთი შეხედვით…

შემთხვევითი არ შეშფოთდნენ ქართული ბიზნესის წარმომადგენლები – ხომ არ იყო აღნიშნულ საკანონმდებლო `ნოვაციაში~ ისეთი რამ დაფარული, რაც დააზარალებდა ბიზნესს და, რა თქმა უნდა, ადამიანის უფლებებს? სამწუხაროდ, მათი შიში უსაფუძვლო არ აღმოჩნდა: ამ საკანონმდებლო ცვლილების შემდეგ დაიწყო ბიზნესმენთა ნამდვილი დატერორება და ყველას ძალიან კარგად ეხსომება, რომ პირველი დარტყმის ობიექტი “ნიკალას” სწრაფი კვების ობიექტები აღმოჩნდა.

ტერმინი `ანონიმური~ ბერძნული წარმოშობისაა და ქართულად ხელმოუწერელ, უსახელო საბუთს ნიშნავს, რომლის ავტორის ვინაობა ცნობილი არ არის.

საბჭოთა კავშირის დროს, როდესაც ცალკეული პირები, შურისძიების თუ სხვა რაიმე ქვენა გრძნობით, წლების განმავლობაში ხელმოუწერელი განცხადებებითა და საჩივრებით მიმართავდნენ საკავშირო თუ რესპუბლიკურ საბჭოთა, პარტიულ თუ სამართალდამცავ ორგანოებს, წერილებში აღნიშნული “ფაქტების” შესამოწმებლად შექმნილი კომისიები ატარებდნენ სპეციალურ შემოწმებებს, იხარჯებოდა უამრავი დრო, სახსრები, ფუჭად ცდებოდა უამრავი თანამშრომელი.

ანონიმური განცხადებების უდიდესი ნაწილი არ დასტურდებოდა. გასული საუკუნის 30-70-იან წლებში უკვე ჩნდებიან მხოლოდ საბჭოთა სისტემისთვის დამახასიათებელი უნიკალური “პროფესიონალი ანონიმშჩიკები”. ამ ხალხმა, ვისაც წერა არ ეზარებოდა, უამრავ კეთილსინდისიერ ადამიანს შეურყიეს ჯანმრთელობა, მოუსწრაფეს სიცოცხლე.

ამ სოციალური სიმახინჯის დასაძლევად სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1988 წლის 2 თებერვლის ბრძანებულებით, მოქალაქის წერილობითი მიმართვა, თუ მასში არ იყო მონაცემები წერილის ავტორის პიროვნების, მისი სამუშაო, სასწავლო ან საცხოვრებელი ადგილის შესახებ, მიიჩნეოდა ანონიმურად და განხილვას არ ექვემდებარებოდა.

ანონიმური ცნობების განხილვის დაუშვებლობა დღესაც კი მიიჩნევა “პერესტროიკის” ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს დემოკრატიულ მიღწევად.

საქართველოს 1993 წლის 24 დეკემბრის კანონი “სახელმწიფო ორგანოებში, საწარმოებში, დაწესებულებებსა და ორგანიზაციებში (მიუხედავად მათი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმისა) განცხადებების, საჩივრებისა და მიმართვების განხილვის წესის შესახებ~ მე-3 მუხლი კრძალავდა ანონიმური განცხადებების განხილვას. ასევე, ცალსახაა ამ საკითხთან დაკავშირებით დღეს მოქმედი მთელი რიგი ნორმატიული აქტების (საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის, საქართველოს კანონის “პოლიციის შესახებ”, საქართველოს ორგანული კანონის “პროკურატურის შესახებ” და სხვ.) პოზიცია.

რა თქმა უნდა, ხშირად, კონკრეტული დანაშაულის გამოძიებისას, პოლიციას თუ გამომძიებელს გარკვეული ანონიმური ხასიათის ცნობების შემოწმება უწევთ. დანაშაულის მსხვერპლი ან დანაშაულის თვითმხილველნი ხშირად, დამნაშავეთა სამყაროს მხრიდან მოსალოდნელი ანგარიშსწორების შიშით, იძულებულნი არიან, დამალონ ვინაობა და კოორდინატები. ამიტომაც სამართალდამცველ ორგანოებში დანაშაულის შესახებ შესული ცნობების დიდი უმრავლესობა ანონიმურია.

დადასტურებულია, რომ დანაშაულის სწრაფი გახსნისა და დამნაშავის დადგენის რთულ საქმეში სწორედ ანონიმური ცნობების ჯეროვნად, პროფესიულად შესწავლა-შემოწმებას ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება.

არსებობს პრაქტიკაში კარგად აპრობირებული, გონივრული და ჰუმანური წესი – ანონიმურ ცნობებში აღნიშნული მონაცემების ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებათა ფარულად შემოწმების შესახებ. იმისთვის, რომ უტყუარ მტკიცებულებათა გარეშე, უსაფუძვლოდ, არ შეიზღუდოს ადამიანის უფლებები უსაფუძვლო დაკითხვებით, ჩხრეკით, საცხოვრებელში შესვლითა და სხვა საპროცესო თუ საგამოძიებო მოქმედებებით.

იყო თუ არა აუცილებელი ანონიმური ცნობების განხილვის ყავლგასული წესის კვლავ აღდგენა სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში?

მთელი პასუხისმგებლობით უნდა განვაცხადოთ, რომ ამის არავითარი აუცილებლობა არ ყოფილა! მაგრამ მოხდა ის, რისიც გვეშინოდა. საკანონმდებლო ნოვაცია როგორც კი ძალაში შევიდა, მაშინვე ნათელი გახდა, თუ რა იყო აღნიშნული ცვლილებების ჭეშმარიტი მიზეზი. როგორც იტყვიან, `არა არს დაფარული, რომელიც არა გაცხადდეს~…

ქართველი ბიზნესმენები, უკვე კარგა ხანია, ლაპარაკობენ ანონიმური ცნობების საფუძველზე სხვადასხვა სავაჭრო, საფინანსო თუ სამრეწველო ობიექტების დაუსაბუთებლად “დაწიოკების” შესახებ. როცა ანონიმური მონაცემების საფუძველზე დაწყებული გამოძიებისას ხშირად ტარდება უსაფუძვლო ჩხრეკა და სხვა საგამოძიებო მოქმედება, კიდევ უფრო იძაბება ისედაც რთული ბიზნესგარემო.

ახლა რაც შეეხება საქართველოს ყოფილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 263-ე მუხლის მე-2 ნაწილში გაკეთებულ “დიდ დათმობას”, რომლის მიხედვით “დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება მხოლოდ ანონიმური ცნობის საფუძველზე”. აღნიშნული საკანონმდებლო კონსტრუქცია წმინდა წყლის სამართლებრივი ფიქციაა და აი, რატომ: სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ისედაც ითვალისწინებდა ანალოგიურ წესს და ამ “დათმობამ” ვერაფერი შემატა ადამიანის უფლებათა დაცვის საქმეს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 281-ე მუხლის მიხედვით, “ბრალდების წაყენების” (ე. ი. სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების) საფუძველია იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისთვის, რომ კონკრეტულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული. ხოლო მტკიცებულებანი ყველა შემთხვევაში უნდა აკმაყოფილებდეს კანონის მკაცრ, იმპერატიულ მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც “მტკიცებულება დაუშვებლად მიიჩნევა, თუ იგი მიიღება პირისაგან, რომელსაც არ შეუძლია მიუთითოს, რა წყაროდან, სად, როდის და როგორ გამოვლინდა მის მიერ წარმოდგენილი მონაცემები”(საქართველოს ყოფილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 111-ე მუხლის პირველი ნაწილის დ ქვეპუნქტი).

სამწუხაროდ, ამ მანკიერი ნორმისგან ვერ განთავისუფლა 2010 წლის პირველ ოქტომბერს ამოქმედებული საქართველოს ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც. კერძოდ, ახალი კოდექსის 101-ე მუხლის მე-3 პუნქტში ხაზგასმულია, რომ გამომძიებელი უფლებამოსილია, ანონიმური ცნობის საფუძველზე დაიწყოს წინასწარი გამოძიება. დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება მხოლოდ ანონიმური ცნობის საფუძველზე. როგორც იტყვიან, კომენტარი აქ ზედმეტია. ის, რაც მიუღებელი იყო მეცნიერული, შედარებითი სამართალმცოდნეობის კუთხით და ელემენტარული საღი აზრით, კვლავ მისაღებია, რადგან ასეთია პოლიტიკური ნება.

2005 წლის 20 დეკემბრის კანონით, საქართველოს ძველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 161-ე მუხლიდან ამოღებულია მე-3 ნაწილი, რომლის მიხედვითაც აკრძალული იყო საგამოძიებო იზოლატორში დაპატიმრებულ ბრალდებულთან ოპერატიული მუშაობის განხორციელება.

ამ, ერთი შეხედვით, უმნიშვნელო ცვლილებამ დაანგრია ის გენერალური ხაზი, რომელიც გასდევდა იმჟამინდელი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს. საერთაშორისო სამართლით, კონსტიტუციითა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით გარანტირებულ ბრალდებულის უფლებას, ყოველგვარი ფიზიკური თუ ფსიქიკური იძულების გარეშე ნებაყოფლობით მიეცა ჩვენება, თავისუფლად ჩამოეყალიბებინა მისთვის ცნობილი ყველა გარემოება და არ ეპასუხა იმ კითხვებზე, რომლებიც ააშკარავებს მას დანაშაულის ჩადენაში, საფუძველი გამოეცალა.

ოპერატიულ-სამძებრო სამსახურებში ადრე არსებულ, მაგრამ დაგმობილ პრაქტიკას ახლა მწვანე შუქი უკვე საკანონმდებლო წესით აუნთეს.

საგამოძიებო იზოლატორში (საპყრობილეში) წინასწარ პატიმრობაში მყოფი ბრალდებულის ე. წ. აგენტურული დამუშავების ძირითადი მიზანი მისგან ფარულად, მისი ნების საწინააღმდეგოდ სხვა ან იმავე დანაშაულთან დაკავშირებით ისეთი ინფორმაციის მიღება იყო გათვალისწინებული, რომლის შესახებ არ იცოდა გამოძიებამ და ოპერატიულმა სამსახურებმა. ხოლო ამ “დამუშავების” უკან ძალზე ხშირად იმალებოდა შანტაჟი, ცემა-წამება, აბუჩად აგდება, მამათმავლური ძალადობა ან ასეთი ძალადობით დაშინება. საიდუმლო აქტებით მოწესრიგებული “აგენტურული დამუშავება” ხორციელდებოდა ოპერატიული თანამშრომლების მიერ გადაბირებული კონფიდენტების (ფარული აგენტების) მეშვეობით, რომელთა უდიდესი ნაწილი “კრიმინალური ავტორიტეტები” იყვნენ. ასეთი “დამუშავების”  შემდეგ დაპატიმრებული ბრალდებული უფრო `გულწრფელი~ იყო გამომძიებელთან დაკითხვაზე და ხშირად “ნებაყოფლობით” იძლეოდა აღიარებით ჩვენებებს.

საქართველოს ძველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიდან 161-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ასეთმა ხელაღებით ამოღებამ არსებითი წინააღმდეგობა შეუქმნა ადამიანის უფლებათა შესახებ 1950 წლის ევროპული კონვენციის (რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის მიერ) მე-5 მუხლის პირველ ნაწილს, რომლის მიხედვით აკრძალულია ბრალდებულისგან აღიარებითი ჩვენების მიღება მოტყუებით, ძალადობით, შანტაჟით, მაძიებლობით და ამ უფლებების ხელყოფა ითვლება ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებათა უხეშ ხელყოფად.

დაპატიმრებულ ბრალდებულთან და, საერთოდ, თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში განთავსებულ პირებთან ოპერატიული მუშაობა ევროპისა და ამერიკის ქვეყნების კანონმდებლობითაც ნებადართულია. ოღონდ მას ახორციელებენ საპყრობილეების ოპერატიული სამსახურები იმ მიზნით, რომ არ მოხდეს პატიმართა გაქცევა, ძალადობა პატიმრების მიმართ, პატიმართა ბუნტი და სხვა კანონსაწინააღმდეგო მოქმედებანი. მას არავითარი კავშირი არ აქვს პოლიციასთან და საგამოძიებო ორგანოებთან. საპყრობილეების ოპერატიული სამსახურები არ მუშაობენ გაუხსნელ დანაშაულზე.

პრაგმატულად მოაზროვნე დასავლეთმა აქაც დააწესა ძალზე ეფექტიანი მექანიზმი, რომელიც თანაბრად იძლევა როგორც საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ასევე ადამიანის უფლებათა განუხრელი დაცვის უზრუნველყოფის საშუალებას.

არც თუ შორეულ წარსულში ჩვენ ვიყავით შემადგენელი ნაწილი იმ საზოგადოებისა, რომელსაც ცხოვრება და საქმიანობა უწევდა ე.წ. “პრესხატებისა” და “პრესიზოლატორების” (სიტყვიდან “დაპრესვა” და “პრესი”) პირობებში. ეს იყო ის საპყრობილეები, სადაც გამოძიება დანაშაულის გახსნასა და ბრალდებულისგან აღიარების მიღებას აღწევდა სწორედ ოპერატიული საქმიანობის შედეგად.

როგორ შეხვდა ქართული საზოგადოება ამ საკანონმდებლო ნოვაციას, განსაკუთრებით უფლებადამცველები, ადვოკატები და პოლიტიკური მოღვაწეები? არანაირად! ყველამ პირში წყალი ჩაიგუბა. ყველაზე საშინელ სიზმარშიც კი ვერავინ წარმოიდგენს, თუ რა მოხდებოდა, ასეთი საკანონმდებლო ნოვაცია რომ “ვარდების რევოლუციამდე” გაჩენილიყო. აი, მაშინ გენახათ, როგორ მოახდენდნენ რეაგირებას ჩვენი უცხოელი “რევიზორები” თუ ქართველი პოლიტიკოსები…

სამწუხაროდ, 2010 წლის პირველი იქტომბრიდან ამოქმედებულმა საქართველოს ახალმა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსმა და ახალმა “პატიმრობის შესახებ” კოდექსმა აღნიშნული საკითხი ისევ ღიად დატოვეს. ასე რომ, პოლიციას დღეს სრული უფლება აქვს, ოპერატიული მუშაობა განახორციელოს საპყრობილეებში გაუხსნელი დანაშაულის გამოსავლენად და ამას საკმაოდ ინტენსიურად აკეთებს კიდეც.

ცალკეა აღსანიშნავი საქართველოში რეგისტრირებული დანაშაულის შესახებ სტატისტიკა და მომხდარი დანაშაულის გახსნის მაჩვენებლები. ნამდვილად არის გარკვეული მიღწევები, მაგრამ იმის თქმა, რომ ჩვენ ევროპასა და მსოფლიოში საუკეთესო მონაცემები გვაქვს, ძალზე გადაჭარბებულია. კრიმინოგენური ფონი საქართველოში საკმაოდ რთულია, განსაკუთრებით ანგარებით ჩადენილ და ნარკოტიკული დანაშაულების ნაწილში. ამის საილუსტრაციოდ მოვიტან სპეციალურ გამოცემებში გამოქვეყნებულ სტატისტიკურ მონაცემებს, რომლებიც უკეთესად წარმოაჩენენ რეალურ მდგომარეობას.

(იხ. ცხრილი #1, #2, #3)

შენიშვნა:

1. რეგისტრირებულია დანაშაული, თუ იგი დამდგარია სახელმწიფო აღრიცხვაზე და მინიჭებული აქვს სარეგისტრაციო ნომერი გამოძიების დაწყებისთანავე;

2. ნაკლებად მძიმეა ისეთი განზრახი ან გაუფრთხილებელი დანაშაული, რომლის ჩადენისთვისაც სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება ხუთი წლით თავისუფლების აღკვეთას;

3. მძიმეა ისეთი განზრახი დანაშაული, რომლის ჩადენისთვისაც სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება ათი წლით თავისუფლების აღკვეთას; აგრეთვე, გაუფრთხილებლობითი დანაშაული, რომლის ჩადენისთვისაც ამ კოდექსით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა ხუთ წელზე მეტი ვადით;

4. განსაკუთრებით მძიმეა ისეთი განზრახი დანაშაული, რომლის ჩადენისთვისაც სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულია სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთა ათ წელზე მეტი ვადით ან უვადო თავისუფლების აღკვეთა;

5. დანაშაულის გახსნა – როდესაც დადგენილია დანაშაულის ჩამდენი პირი და იგი ცნობილი იქნა ბრალდებულად.

საქართველოში დამოუკიდებელი სასამართლოს არარსებობაზე ბევრი იწერება და უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მხრივ მდგომარეობა სახარბიელო არ არის. ქართველ მკითხველს მინდა შევთავაზო სტატისტიკური მაჩვენებლები, რომლებიც ეხება გამამართლებელი განაჩენების რაოდენობას და პროცენტულ მაჩვენებლებს. გამამართლებელი განაჩენის არსებობა ყველაზე მკაფიო მაჩვენებელია, თუ რამდენად დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელია სასამართლო სისხლის სამართლის საქმეების განხილვისას. დასავლეთის ქვეყნებში ასეთი პროცენტული მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია. მაგალითად, 2008 წლის მონაცემებით, აშშ-ის სასამართლოებმა სისხლის სამართლის ყოველი ასი საქმიდან 42,5% გამამართლებელი განაჩენი გამოიტანეს; ინგლისის სასამართლოებმა – 58%; გერმანიის – 32,4%; რუსეთის ფედერაციის სასამართლოების მიერ გამოტანილმა გამამართლებელმა განაჩენებმა 2005 წლისთვის შეადგენდა 2,9%-ს, ხოლო 2008 წელს ეს მონაცემები შემცირდა 1,5-1,4%-მდე. 2011 წელს საქართველოს საერთო იურისდიქციის მოსამართლეების მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენების მაჩვენებელი შეადგენდა 0,01% (!).

ქართველ მკითხველს კიდევ ერთი მონაცემი მინდა შევთავაზო, რომელიც ძალზე საინტერესოა განსჯისთვის და სერიოზულ დაფიქრებას მოითხოვს. საქართველოს მოსახლეობა აშკარად აღარ ენდობა საქართველოს ხელისუფლებას და, განსაკუთრებით, საერთო იურისდიქციის სასამართლოებს. საქართველოს ევროსაბჭოს ქვეყნებს შორის, უკვე კარგა ხანია, მყარად უკავია პირველი ადგილი ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში (ქ. სტრასბურგი) შეტანილი საჩივრების რაოდენობის მიხედვით (მოსახლეობის რაოდენობის გათვალისწინებით).

evropis zogierT qveyanaSi registrirebuli danaSaulis calkeuli statistikuri monacemebi (2009 weli)

qveyana	mosaxleobis raodenoba	registrirebuli danaSaulis raodenoba	danaSaulis gaxsnis procentuli maCvenebeli	patimrebis raodenoba (winaswar patimrobaSi da ganaCenSi)
safrangeTi	64 700 000	3 771 850	57,00 %	60 403
germania	81 757 600	6 284 661	55,6%	73 319
espaneTi	46 661 950	2 309 859	29,2%	67 100
saberZneTi	11 306 183	423 422	84,2%	10 280
CexeTi	10 403 000	357 391	42,1%	18 904
slovakeTi	5 394 837	110 802	45,2%	8 235
ungreTi	10 019 000	426 914	56,1%	14 743
poloneTi	38 192 000	1 152 993	57,00%	90 199
fineTi	5 359 742	343 820	73,2%	3 370
estoneTi	1 340 021	50 375	38,8%	3 486
litva	3 300 431	67 990	29,1%	7 770
Llatvia	2 254 653	55 620	49,7%	6 548
saqarTvelo	4 385 400	35 949	46,9%	23 331

sul evropaSi registrirebuli danaSaulis calkeuli statistikuri monacemebi danaSaulTa saerTo raodenoba da maTi gaxsnis procenti

weli	2004	2005	2006	2007	2008	2009	gaxsnis % 2009 procenti
safrangeTi	3 825 442	3 775 838	3 725 588	3 589 293	3 468 382	3 347 271	57,00 %
germania	6 633 156	6 391 715	6 304 223	6 284 661	6 114 128	6 054 330	55,6%
espaneTi	2 141 295	2 230 906	2 267 114	2 309 859	2 417 648	2 638 693	29,2%
saberZneTi	405 627	455 952	463 750	423 422	412 520	424 512	84,2%
CexeTi	351 629	344 060	336 446	357 391	378 962	385 726	42,1%
slovakeTi	131 244	123 563	115 152	110 202	1 123 587	113 157	45,2%
ungreTi	418 833	436 522	425 941	426 914	437 825	448 956	56,1%
poloneTi	1 461 217	1 379 962	1 287 918	1 152 993	1 043 872	1 256 267	57,00%
fineTi	354 453	339 715	324 575	343 820	353 631	344 321	73,2%
estoneTi	53 048	52 916	51 834	50 375	50 256	51 147	38,8%
litva	62 173	51 435	62 328	55 620	54 510	54 400	29,1%
Llatvia	84 136	82 074	75 474	67 990	66 786	68 428	49,7%

gamamarTlebeli ganaCenebi saqarTveloSi

wlebi	gamarTlebulTa raodenoba %-Si
1937-1940	10
1941-1945	10
1946-1950	9
1967-1970	1,0
2003	0,7
2005	0,8
2006	0,2
2007	0,05
2008	0,01
2009	0,01
2010(8 Tve)	0,01

adamianis uflebaTa evropul sasamarTloSi Setanili saCivrebis raodenoba

2000 weli	7 saCivari
2001 weli	22 saCivari
2002 weli	29 saCivari
2003 weli	35 saCivari
2004 weli	48 saCivari
2005 weli	72 saCivari
2006 weli	105 saCivari
2007 weli	162 saCivari
2008 weli	1771 saCivari
2009 weli	2122 saCivari

კახა კახიშვილი – „საარჩევნო და პოლიტიკური ტექნოლოგიების კვლევის ცენტრის“ ხელმძღვანელი

საქართველოში, ფაქტობრივად, წლიდან წლამდე საარჩევნო კოდექსი ერგებოდა იმ პოლიტიკურ სუბიექტებს, რომლებიც ან ხელისუფლებაში იყვნენ, ან ნაწილობრივ იყვნენ წარმოდგენილები ხელისუფლებაში და საკუთარ ინტერესებს დებდნენ საარჩევნო კანონმდებლობაში. 2003 წლის 2 ნოემბრის არჩევნების წინ, ჩემი აზრით, კანონი იყო მიზანმიმართულად დაწერილი ისე, რომ შემდგომში მომხდარიყო იმ არჩევნების მიმართ ფართომასშტაბიანი პროტესტი ან ჩაშლილიყო არჩევნები, ვინაიდან იმ კანონის შესაბამისად შეუძლებელი იყო, არჩევნები ჩატარებულიყო. ფაქტობრივად, ეუთო კრძალავს არჩევნებამდე ერთი თვით ადრე ცვლილებების შეტანასაც კი საარჩევნო კოდექსში, რათა მხარეებს ჰქონდეთ შესაძლებლობა მოემზადონ იმ რეგულაციებით, რომლებსაც უწესებს საარჩევნო კოდექსი.

აქ ცვლილებაზე კი არ იყო საუბარი,  საარჩევნო კოდექსი არჩევნებამდე რამოდენიმე თვით ადრე ძირფესვიანად შეიცვალა და ისეთი ახალი პროცედურები ჩაიდო, რომლებიც შეუძლებელი იყო, საარჩევნო ადმინისტრაციის მოხელეებს სცოდნოდათ და ზედმიწევნით დაეცვათ. კერძოდ, მაშინ შემოვიდა სწორედ მარკირების წესი, პირველი არჩევნები იყო საერთოდ მარკირების წესის შემოღების შემდეგ და ახლა ხედავთ კიდევაც, რომ სულ ახლახანს საუბრობდნენ იმაზე, რომ იქნებ მარკირება ამოვიღოთ იმიტომ, რომ გარდა ხელოვნური დაბრკოლებებისა და საჩივრების რაოდენობის გაზრდისა, ამას არაფერი მოაქვს. იმიტომ რომ თურმე დღემდე ვერ ისწავლეს საარჩევნო ადმინისტრაციის მოხელეებმა მარკირების პროცედურები და ამის გამო დაყოვნება ხდება! თქვენ წარმოიდგინეთ, 10 წელი გავიდა და რა იქნებოდა იმ პერიოდში, როდესაც ხელოვნურად დადგა რიგები საარჩევნო უბნებთან.

მეტიც, საარჩევნო კოდექსის შესაბამისად, ცენტრალური საარჩევნო კომისია მოკლებული იყო შესაძლებლობას, უშუალოდ მის მიერ დანიშნული სუბიექტების გადაწყვეტილებები გაეუქმებინა. ცენტრალური საარჩევნო ადმინისტრაცია სასამართლოზე გადიოდა, როგორც მხარე. მას მხოლოდ და მხოლოდ ერთი საშუალება ჰქონდა – გაესაჩივრებინა, თუ არ ეთანხმებოდა საუბნო საარჩევნო კომისიის შედეგებს. თუმცა აქაც იყო დაშვებული უზუტობა: ერთ მუხლში ეწერა, რომ საოლქო საარჩევნო კომისია ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას შემაჯამებელ ოქმს უგზავნის სამი დღის ვადაში, ხოლო მეორე მუხლში ეწერა, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისია საოლქო საარჩევნო კომისიის შემაჯამებელ ოქმს სასამართლოში ასაჩივრებს მისი გამოცემიდან, არა მიღებიდან, არამედ გამოცემიდან ორი დღის ვადაში, რაც ფაქტობრივად კაზუსს ქმნიდა. იმიტომ რომ ძირითადად ეს ყველამ კარგად იცოდა, საოლქო საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარეებმა. ყველა ოქმი, რომელიც მოდიოდა ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში, მათ შორის ისინი, რომლებიც აშკარა შეუსაბამობაში იყო შედგენილი, ცენტრალური საარჩევნო კომისია მათი გასაჩივრების საშუალებას მოკლებული იყო, ვინაიდან ვადა იყო გასული.

ამის თაობაზე მივწერეთ კიდევაც ვრცელი წერილი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მაშინდელ თავმჯდომარეს ლადო ჭანტურიას, რომ იქნებ სასამართლო ბერკეტებით მაინც აღმოფხვრილიყო ეს უზუსტობა, რადგან ჩვენ გვქონდა აშკარად შეუსაბამო ოქმები, რომლებშიც ამომრჩეველთა რაოდენობა იყო ნაკლები, ვიდრე ამოღებული ბიულეტენების რაოდენობა, მაგრამ მეორეს მხრივ, ჩვენ ვერ ვაუქმებდით ასეთი ტიპის ოქმებს, რადგან სამართლებრივი საფუძვლები არ გაგვაჩნდა. მაშინდელმა უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ მოგვცა პასუხი, რომ ეს შეუძლებელია, თუმცა რამოდენიმე კვირაში თავად ნაწილობრივ გააუქმა არჩევნების შედეგები, რაც ასევე მის კომპეტენციაში არ შედიოდა, ვინაიდან არჩევნების კონსტიტუციურობა საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანი იყო. მეტიც, უზენაესმა სასამართლომ გადააჭარბა უფლებამოსილებას, განიხილა  რა სარჩელი, რომლის განხილვის უფლებაც არ უნდა ჰქონოდა და არც ჰქონდა კანონით. მეტიც, ერთ კონვერტში სამი ბიულეტენიდან ერთზე აღნიშნა, რომ გაყალბებულად იქნა შედგენილი, დანარჩენში კი პრობლემა ვერ ნახა.

სხვათა შორის, უზენაესმა სასამართლომ, ერთია, რომ გადააჭარბა უფლებამოსილებას და საკონსტიტუციო საკითხი განიხილა, მეორეა, რომ მაშინ ცესკო–ს მხრიდან სასამართლო პროცესში მონაწილეობდა ადამიანი, რომელსაც არ ჰქონდა ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარისგან რწმუნება, რომ გამოეხატა ცენტრალური საარჩევნო კომისიის პოზიცია სასამართლო პროცესზე. ეს ადამიანი „რევოლუციის“ შემდეგ გახდა ცესკო–ს წევრი, შემდეგ წამლების სააგენტოს ხელმძღვანელი… სხვათა შორის, ის ადამიანები, ვინც ამ უკანონობას ჩადიოდნენ, შემდგომში დაუპირისპირდნენ „ნაციონალურ მოძრაობას“ და დღესაც არ იხსენებენ იმას, თუ რა უკანონობაში მონაწილეობდნენ  და ფუძემდებლები იყვნენ ამ ყველაფრის.

საარჩევნო სიების თვალსაზრისით, მიუხედავად იმისა, რომ 10 წელი გავიდა, დღესაც არის პრობლემა და დღესაც ის ძალები, რომლებიც აქტიურად აპროტესტებდნენ საარჩევნო სიებს 2003 წელს, დღესაც ვერ აგვარებენ ამ პრობლემას, იმიტომ რომ სისტემური პრობლემებიდან არის ის საკითხები წამოჭრილი, რომლებიც საარჩევნო სიის სიზუსტეს უკავშირდება. გარდა ამისა, მოგეხსენებათ, რომ წლიდან წლამდე ის მუხლები, რომლებიც არეგულირებდა ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენებას, ხელისუფლების წარმომადგენელთა მონაწილეობას საარჩევნო პროცესში, იცვლებოდა და რეალურად, მხოლოდ და მხოლოდ ხელისუფლების ინტერესებზე იყო მორგებული.

რომ გადახედოთ და გააანალიზოთ საარჩევნო კოდექსი წლიდან წლამდე, ნახავთ, რომ მმართველი ძალის მიერ არჩევნებიდან არჩევნებამდე კეთდებოდა ანალიზი. კონკრეტულად, ერთ არჩევნებზე დაიწერა 300 საჩივარი, ამ 300 საჩივარზე მიდიოდა ანალიზი, რა საკითხებზე დაიწერა საჩივარი, რამ გამოიწვია საჩივრის დაწერა და შემდგომში ის მიზეზი რომ არ ყოფილიყო, რომელიც დაედო საფუძვლად საჩივრის დაწერას, ეს რეგულაცია ქრებოდა საარჩევნო კოდექსიდან. ასეთი ძალიან ბევრი იყო, რათა ხელოვნურად შემცირებულიყო საჩივრების რაოდენობა. მაგალითად, იყო საჩივარი იმაზე, რომ, პირობითად, არ შეიძლება რაღაცის გაკეთება საარჩევნო ჩინოვნიკისთვის. შემდგომში ეს გადიოდა კოდექსიდან, ამოიღებდნენ ამ მუხლს და რაც აკრძალული იყო და ხდებოდა საჩივრის საფუძველი და წყარო, საკანონმდებლო ცვლილებებით ხდებოდა შესაძლებელი.

მეტიც, სააკაშვილის მმართველობის პერიოდში საქართველოს პარლამენტი უფრო შორს წავიდა და რეალურად მიიღო გადაწყვეტილება, რომ პოლიტიკური თანამდებობის პირებს აგიტაციაში მონაწილეობის მიღების საშუალება მისცა. მინისტრები, მინისტრების მოადგილეები, გამგებლები, გუბერნატორები უკვე აღარ იყვნენ შებოჭილები საარჩევნო კანონმდებლობით, რეგულაციებით და პირდაპირ კოდექსით დადგენილი ნორმებით ერთვებოდნენ საარჩევნო პროცესში, სამსახურეობრივი მანქანების გამოყენებით, სამუშაო კაბინეტების გამოყენებით, ტელეფონების გამოყენებით და დეპუტატებსაც კი უფლება მისცეს, რომ პარლამენტის მანქანების გამოყენებით პირდაპირ ჩართულიყვნენ საარჩევნო პროცესებში.

მეტიც, უფრო შორს წავედით და ბოლო არჩევნებზე იმაზეც კი დაობდა ხელისუფლება და ოპოზიცია, შინაგან საქმეთა მინისტრს უნდა ჰქონოდა თუ არა საარჩევნო აგიტაციაში მონაწილეობის უფლება. სრულიად შოკის მომგვრელი იყო, როცა არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილმა დაადასტურა ფაქტი, რომ თურმე შინაგან საქმეთა მინისტრს შეუძლია საარჩევნო აგიტაციაში მონაწილეობის მიღება, იმიტომ რომ ყოფილა პოლიტიკური თანამდებობის პირი და არა პოლიციელი. და იცით თქვენ, რომ პოლიციელისთვის აკრძალულია, როგორც კონსტიტუციით, ისე კანონით პოლიციის შესახებ, ისე, სხვათა შორის, იმ დებულებით, რომელიც დამტკიცებულია პრეზიდენტის მიერ, რომელიც არეგულირებს პოლიციის საქმიანობას და საარჩევნო პროცესებში ჩართვას. მაგრამ ამის მიუხედავად, თურმე რიგით პოლიციელზე ეს ყველაფერი ვრცელდება, მაგრამ არ ვრცელდება, დავუშვათ, იგივე მინისტრზე, რომელიც ახორციელებს სამინისტროს პოლიტიკას.

და მივიღეთ ის გარემოება… მაგალითი: კანონში თვითმმართველობის შესახებ წერია, რომ გამგებელი არის ჩვეულებრივი მეურნე, რომელიც კონკურსის წესით ინიშნება თანამდებობაზე საკრებულოს თანხმობით. ანუ თვითმმართველობის კანონში წერია, რომ ის არის ჩვეულებრივი მოხელე, რომელსაც არ უნდა ჰქონდეს პოლიტიკური მიზნები და მისი დანიშვნის საფუძველი უნდა იყოს მხოლოდ და მხოლოდ მისი ხედვა რაიონის განვითარებისა. ამავდროულად საარჩევნო კოდექსში ეწერა, რომ გამგებელი არის პოლიტიკური თანამდებობის პირი, რომელსაც აქვს აგიტაციაში და პროპაგანდაში მონაწილეობის უფლება. აი, ასეთ აბსურდამდე ვიყავით დასული საარჩევნო კოდექსთან დაკავშირებით.

2003 წელს საარჩევნო სუბიექტები ნიშნავდნენ იურიდიულ სამსახურში თანამშრომლებს. ანუ ყველა საარჩევნო სუბიექტს, ვისაც ჰყავდა წარმომადგენელი და წევრი ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში, შეეძლო ცესკო–ს იურიდიულ სამსახურში დაენიშნა ერთი იურისტი. ფაქტობრივად, იურიდიული სამსახური შედგებოდა ორი ადამიანისგან, დანარჩენები იყვნენ დანიშნულები საარჩევნო სუბიექტების მიერ. დავა მიდიოდა, რომ ჩვენს სარჩელზე გაუშვით ის იურისტი, რომელიც ჩვენი დანიშნულიაო. ამას ითხოვდნენ, რათა ცესკო–ს პოზიცია და მათი სარჩელი თანხვედრაში ყოფილიყო. წლიდან წლამდე, რეალურად საარჩევნო კოდექსი კარგავდა იმ რეგულაციებს და მიზანს, რისთვისაც საერთოდ იქმნება ნებისმიერი კანონი, იმიტომ რომ ძირითადად კანონი არეგულირებს მოქმედებების არეალს, კომპეტენციას და უფლებამოსილებას სხვადასხვა ადამიანებისათვის. ამ შემთხვევაში საარჩევნო კოდექსი იქცა რეგულაციად მხოლოდ ძირითადად ოპოზიციური პარტიებისთვის, იმიტომ რომ სახელისუფლებო პარტიას სრული მასშტაბით ჰქონდა მოქმედების თავისუფლება.

დღეს საუბარი იმაზეა, გაუმჯობესდა თუ არა საარჩევნო გარემო. ბუნებრივია, საარჩევნო გარემო გაუმჯობესებულია იმ კუთხით, რომ ხელისუფლების პოლიტიკური ნება  არ არის, რათა ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენებით მოიგოს არჩევნები და სოდ–ის,  კუდ–ის და პროკურატურის დახმარებით მოახდინოს ამომრჩევლებზე და პოლიტიკურ სუბიექტებზე ზეწოლა, მაგრამ ამავდროულად იკვეთება ერთი პრობლემა: ის შემადგენლობა, რომელიც დღეს არის უმრავლესობაში საქართველოს პარლამენტში, აქტიურად აკრიტიკებდა 5 წლის განმავლობაში მოქმედ საარჩევნო კოდექსს. მეტიც, „რვიანიც“ იყო შექმნილი და მისი ძირითადი ნაწილი, რომელიც დღეს არის ხელისუფლებაში, ედავებოდა „ნაცმოძრაობას“ საარჩევნო ადმინისტრაციის დაკომპლექტების წესებთან დაკავშირებით, საარჩევნო დავების განხილვასთან დაკავშირებით, საარჩევნო პროცედურებთან დაკავშირებით, მათ შორის საარჩევნო სიებთან დაკავშირებით.

მათ, ფაქტობრივად, ერთი წლის განმავლობაში თითი თითზე არ დაუდიათ, რომ რეალურად ის ხარვეზები მაინც მოესპოთ, აღარ ვსაუბრობ საარჩევნო სისტემაზე, რომელიც არა მხოლოდ ჩვენი ოპოზიციური პარტიების კრიტიკის საგანია, არამედ ევროკავშირსაც და ევროსაბჭოსაც არაერთხელ გაუკეთებიათ განცხადება, რომ კრიტიკას ვერ უძლებს ჩვენი საარჩევნო სისტემა, როდესაც დაცული არ არის ხმების თანაბრობის პრინციპი და ხმის წონის პრინციპი. თქვენ ხედავთ, რომ საარჩევნო ადმინისტრაციის დაკომპლექტების წესები ფაქტობრივად არ შეცვლილა და დღეს რეალურად საარჩევნო ადმინისტრაცია დაკომპლექტებულია ორი სახელისუფლებო პარტიის მიერ. ერთი სახელისუფლებო პარტია არის „ქართული ოცნება“, რომელიც ფლობს პრემიერის ბერკეტებს და მთავრობის ბერკეტებს და მეორე სახელისუფლებო პარტია არის „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“, რომელიც ფლობს პრეზიდენტის ადმინისტრაციის და პრეზიდენტის ბერკეტებს, თვითმმართველობას დიდწილად საქართველოში.

აქედან გამომდინარე,  არც უფიქრიათ საარჩევნო ადმინისტრაციის წესების შეცვლასთან დაკავშირებით საქართველოს პარლამენტში. საარჩევნო დავებთან დაკავშირებით საქართველოს პარლამენტის დღევანდელ თავმჯდომარეს, მაშინდელ ოპოზიციონერს, ბატონ დავით უსუფაშვილს ჰქონდა კარგი წინადადებები, მათ შორის, საარჩევნო დავების ცალკე არბიტრაჟის შექმნის შესახებ. ეს წინადადებები წერილობით იყო შეტანილი „რვიანის“ ფარგლებში და მიუხედავად იმისა, რომ დღეს იგი საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარეა, რატომღაც საკუთარი ინიციატივაც კი არ გახსენებია, რომლის იმპლემენტაციასაც ის ითხოვდა თავის დროზე ოპოზიციაში ყოფნისას. ანუ დღეს საარჩევნო კოდექსი რეალურად  თავიდან ბოლომდე აბსოლუტურად მორგებულია სახელისუფლებო პარტიაზე და ისეთი შთაბეჭდილება მექმნება, რომ უბრალოდ ის პარტიები, რომლებიც დღეს აღმოჩდნენ ხელისუფლებაში, კმაყოფილები არიან, რომ ის ბერკეტები, რაც „ნაცმოძრაობას“ ჰქონდა, მათ ჩაუვარდათ ხელში. სრულიად არ ფიქრობენ უკვე საარჩევნო კოდექსის შეცვლაზე.

დიდი ხნის განმავლობაში კრიტიკის საგანი იყო საარჩევნო ბარიერი. საარჩევნო ბარიერი იყო ყოველთვის პრობლემა, იმიტომ რომ ძირითადად 30%–იანი ბარიერი მაჟორიტარული არჩევნებისთვის არის ხელისუფლებისთვის მოსახერხებელი ბარიერი, როდესაც ადმინისტრაციული რესურსი გაძლევს საშუალებას, 30%–იანი ბარიერის პირობებში ყოველთვის გაიყვანო შენი კანდიდატი. შუალედური არჩევნები ავიღოთ, მხოლოდ ციფრები. სახელისუფლებო კანდიდატმა ნაძალადევში კორძაიამ აიღო 39%, არასაპარლამენტო ოპოზიცია მინუს „ნაცმოძრაობა“, ამაში იგულისხმება ვინ? კახა კუკავა, ჩიტიშვილი და სხვები. მათ აიღეს 49%. ანუ 49% აიღეს არასახელისუფლებო კანდიდატებმა, არასაპარლამენტო ოპოზიციის კანდიდატებმა, ამ 49%–ში „ნაცმოძრაობა“ არ შედის. ანუ 39% აიღო თამარ კორძაიამ, 10 თუ 12% აიღო ნაცმოძრაობამ და 49% აიღო არასაპარლამენტო ოპოზიციამ, რომელშიც „ნაცმოძრაობის“ პროცენტები არ არის შესული. აი, რატომ არის არასამართლიანი 30%–იანი ბარიერი: 39%–ის გადალახვის შემდეგ ეს ადამიანი გახდა საქართველოს პარლამენტის დეპუტატი. 50%–იანი ბარიერის პირობებში რა ვითარება შეიქმნებოდა: 39% აიღო კორძაიამ, კუკავამ აიღო მეორე ადგილი, ვინაიდან ვერცერთმა ვერ გადალახა 50%–იანი ბარიერი, დაინიშნებოდა მეორე ტური. კორძაია, ალბათ, ნაწილობრივ აიღებდა დავითაიას ხმებს, ისიც ძალიან ცოტა პროცენტით, მაგრამ ამავდროულად არასაპარლამენტო ოპოზიციის ამომრჩეველი, რომელმაც არ დაუჭირა მხარი არც სახელისუფლებო პარტიას და არც „ნაცმოძრაობას“, ფაქტობრივად, ხმას მისცემდა კუკავას და კუკავა გახდებოდა დეპუტატი. აი, ამიტომ არ ხდება 50%–მდე ბარიერის გაზრდა (2014 წლის ადგილობრივი არჩევნების წინ “ქართულმა ოცნებამ” ბარიერი 30%-დან 50%-მდე გაზარდა – რედ).

ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი არის პროპორციული საარჩევნო სისტემისთვის დადგენილი 5%–იანი ბარიერი, რომელიც არის ძალზედ მაღალი, თუ შევადარებთ პოსტსაბჭოთა სივრცესთან და ჩვენნაირი ტიპის ქვეყნებთან. იმიტომ რომ მიზანმიმართულად, 9 წლის განმავლობაში ხდებოდა ყველა პარტიის დაშლა და განადგურება და ასეთ ვითარებაში, როდესაც მხოლოდ რამოდენიმე პარტია ფლობს რესურსს არჩევნებში მონაწილეობისა და ერთ–ერთი არის „ნაცმოძრაობა“, ვინაიდან მძლავრი პარტიული სტრუქტურა აქვს ჩამოყალიბებული წლების განმავლობაში, რა თქმა უნდა საბიუჯეტო სახსრებით, ვინაიდან საკუთრებაში აქვს არაერთი ოფისი, არაერთი ადამიანი უზით ბიუჯეტზე, ხელფასებზე. ასეთ ვითარებაში, ფაქტობრივად, 5%–იანი ბარიერი არის ხელოვნური ბარიერი, რომელიც საშუალებას აძლევს, რომ მხოლოდ და მხოლოდ ორი ძირითადი მოთამაშე ვიხილოთ პარლამენტში და არა ფართო პარლამენტი მივიღოთ, სადაც ადამიანები იქნებიან წარმოდგენილები ამომრჩეველთა მხარდაჭერის რაოდენობით და არა ფულის რაოდენობით.

ასეთია ძირითადი პრობლემები და ამას ემატება ხმების შეჯამების ფორმულა. დავუშვათ, ერთი ფორმულით შეაჯამებ, სხვა რაოდენობის დეპუტატებს მიიღებ, მეორე ფორმულით შეაჯამებ, სხვა რაოდენობის დეპუტატებს მიიღებ და ჩვენთან ისეთი ფორმულაა, რომელიც სახელისუფლებო ძალას რეალურად აძლევს საშუალებას, მეტი დეპუტატი გაიყვანონ. რამოდენიმე მეთოდია მსოფლიოში, ყველაზე უარესი მეთოდი ჩვენთანაა გამოყენებული.

და კიდევ ერთი თემა, ეს არის საარჩევნო სისტემა. ჩვენთან არის შერეული საარჩევნო სისტემა, როდესაც მაჟორიტარული და პროპორციული კანდიდატებით კომპლექტდება საქართველოს პარლამენტი. რეალურად ასეთი ტიპის სისტემა გამოყენებულია პოსტსაბჭოთა სივრცეში, იმიტომ რომ მეტ შესაძლებლობას აძლევს სახელისუფლებო პარტიას, მუდმივად უმრავლესობაში იყოს. მეტიც, ჩვენთან ისეთი საარჩევნო სისტემაა, რომ სახელისუფლებო პარტიამ რომ ვერც გადალახოს 5%–იანი პროპორციული ბარიერი და გაიყვანოს მაჟორიტარები, უკვე უმრავლესობაშია პარლამენტში. აი ასეთ არანორმალურ ვითარებაში ვართ, რომ როდესაც პარტიას შეუძლია არ გადალახოს 5%–იანი ბარიერი, იმიტომ რომ მოსახლეობაში 0 მხარდაჭერა აქვს, მაგრამ იმის გამო, რომ ოლქებში ეყოლება მდიდარი ან გავლენიანი კანდიდატები, რომელიც მხარდაჭერილი იქნება სახელმწიფო რესურსით, მაინც, ამის მიუხედავად, შეუძლია დააკომპლექტოს საქართველოს პარლამენტის უმრავლესობა.

კითხვა: თქვენ ბრძანეთ,რომ არ შეიძლება არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე კოდექსის ცვლილება, მაგრამ ჩვენ ყოველ წელს გვაქვს არჩევნები და აბა, როდის უნდა შეიცვალოს?

კახა კახიშვილი: ყოველ წელს ხომ ერთი და იგივე ტიპის არჩევნები არ გვაქვს? ამიტომ დავუშვათ, საპრეზიდენტო არჩევნებზე რომ არ გააკეთო რეგულაციები ორი თვით ადრე და საპარლამენტო არჩევნების კანონპროექტზე მუშაობის დროს გაეკეთებინათ საპრეზიდენტო არჩევნების რეგულაცია, ხომ შესაძლებელი იყო? ჩვენთან, უბრალოდ, უბედურება ის არის, რომ ძირითადად ოპოზიციური პარტიები ყვირიან არა იმიტომ, რომ რაღაც არასამართლიანია, არამედ იმიტომ, რომ ისინი ვერ ჩაჯდნენ სქემაში. თორემ ახლა რომ ყოფილიყო კიდევ მესამე პარტია, რომელსაც ექნებოდა ბერკეტები საარჩევნო ადმინისტრაციაში, ცხოვრებაში არ გააკრიტიკებდა ამ საარჩევნო ადმინისტრაციის დაკომპლექტების წესს. აი, ეს არის პრობლემა. დააკვირდით, რა ხდება. ძირითადად, პოლიტიკოსებს მიაჩნიათ, რომ  საარჩევნო კოდექსი არის ის დოკუმენტი, რომელიც წარმოადგენს მათი მოლაპარაკების საგანს. ის დოკუმენტი კი არაა, რომლითაც ჩვენ უშუალოდ ვირჩევთ უმაღლესი თანამდებობის პირებს, არამედ მათი თამაშის წესები დგინდება თურმე. ამიტომ ვინც ხვდება იმ ბერკეტებთან, რომლებითაც შესაძლებელია თამაშის წესების შეცვლა, ცვლის მხოლოდ იმ ნაწილს, რომელიც არ აკმაყოფილებს პირადად მას. ამიტომ საშიშროება, რომ საარჩევნო კოდექსი და საარჩევნო ადმინისტრაციის დაკომპლექტების წესი არ შეიცვლება, ძალიან დიდია.

თავდაცვისა და უსაფრთხოების სფეროს ტრანსფორმაციები

დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ საქართველო ახალი გამოწვევების და საფრთხეების წინაშე დადგა. მან დაიწყო სახელმწიფო ინსტიტუტების შექმნა, რაც აუცილებელი პირობაა დემოკრატიული სახელმწიფოსათვის. ვარშავის პაქტის ქვეყნებისგან განსხვავებით, რომელთა შეიარაღებული ძალები მხოლოდ რესტრუქტურიზაციას საჭიროებდნენ, საქართველოს თავიდან უნდა დაეწყო მათი აღმშენებლობა. საქართველოს შეიარაღებულმა ძალებმა ჩამოყალიბება დაიწყო ძველ, საბჭოთა სისტემაში გაწვრთნილი ოფიცრების ბაზაზე. თავდაცვის სისტემისა და შეიარაღებული ძალების ის მოდელი, რომელიც საბჭოთა კავშირში არსებობდა, მიუღებელი აღმოჩნდა და თავდაცვის სამინისტრო რეფორმების გატარების აუცილებლობის წინაშე დადგა.

საქართველოს შეიარაღებული ძალების რეფორმირების საწყისივე ეტაპზე განისაზღვრა მისი ამოცანები და მიზნები. უპირველესად ჩაიწერა, რომ საქართველოს სამხედრო პოლიტიკა თავდაცვითი ხასიათისაა და არ გააჩნია ტერიტორიული პრეტენზიები სხვა სახელწიფოების მიმართ.

მისი ამოცანები განისაზღვრა შემდეგნაირად.

1. უზრუნველყონ საზღვრების დაცვა აგრესიისგან;

2. უზრუნველყონ სახელმწიფოებრივი ერთიანობის დაცვა;

3. აღკვეთონ ძალის გამოყენებით სახელწიოფოებრივი ინსტიტუტების შეცვლის მცდელობა;

3. განსაზღვრონ ომის საშიშროება;

4. მონაწილეობა მიიღონ კატასტროფების აღმოფხვრის ღონისძიებებში;

5. მონაწილეობა მიიღონ სამშვიდობო ოპერაციებში;

6. განახორციელონ სამხედრო თანამშრომლობა.

თანამშრომლობის განხორციელება საქართველომ დაიწყო 1992 წლიდან. თანამშრომლობის ძირითადი პრიორიტეტები მიმართული იყო ნატოსთან  დაახლოებასა და პარტნიორობაზე.1992 წელს საქართველო გახდა ჩრდილოატლანტიკური თანამშრომლობის საბჭოს (NACC) წევრი. 1994 წელს იგი გახდა PFP პარტნიორობა მშვიდობისათვის პროგრამის წევრი. 1995 წელს საქართველო შეუერთდა  ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღების შესახებ კონვენციას (SOFA). 1996 წელს  საქართველო ჩაერთო (IPAP) ინდვიდუალური პარტნიორობის პროგრამაში.

1999  წლიდან საქართველო უკვე ჩაერთო ნატოს საერთაშორისო სამშვიდობო ოპერაციებში (კოსოვო, ერაყი, ავღანეთი).

2014 წლიდან საქართველო ჩაერთო ევროკავშირის ეგიდის ქვეშ წარმოებულ სამშვიდობო მისიებში (ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა, მალი).

სამხედრო საგანმანათლებლო თანამშრომლობის ფარგლებში ურთიერთობა დამყარდა აშშ–ის, გერმანიის, საფრანგეთის, იტალიის, დიდი ბრიტანეთის, თურქეთის, ჩინეთის, უნგრეთის, უკრაინის და რუსეთის სახელმწიფოებთან.

საერთო ჯამში საქართველომ  დღემდე სამხედრო-პოლიტიკური ურთიერთობები დაამყარა მსოფლიოს  40–მდე  სახელმწიფოსთან.

1998 წლამდე თავდაცვის სტრუქტურა საბჭოურ–რუსული სისტემის მსგავსად ვითარდებოდა, ხოლო 1998 წლიდან დაიწყო რეფორმების განხორციელება, რომელიც ითვალისწინებდა ნატოს სტანდარტებზე გადასვლას.

2001 წელს  პირველად შეიქმნა ე.წ. „თეთრი წიგნი“,  რომელიც წარმოადგენდა საქართველოს შეიარაღებული ძალების ძირითად სახელმძღვანელოს და რომლითაც განისაზღვრა თავდაცვის სამინისტროს და შეიარაღებული ძალების ფუნქცია-მოვალეობები, მიზნები და ამოცანები, სტრუქტურები. რეფორმის პრიორიტეტები.

2004 წლიდან, ხელისუფლებაში “ნაციონალური მოძრაობის” მოსვლის შემდეგ, საბოლოოდ მოხდა თავდაცვის სამინისტროს გარდაქმნა  სამოქალაქო პოლიტიკურ სტრუქტურად.

ეს იყო ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი თავდაცვის სფეროს ნატოსთან თავსებადობის გზაზე. თავდაცვის სამინისტრო ჩამოყალიბდა, როგორც სახელმწიფოს პოლიტიკური ინსტიტუცია.

2006 წლიდან კი უკვე ხელისუფლების მიერ დაიწყო იმ დოკუმენტების შემუშავება, რომელიც საკანომდებლო დონეზე ამტკიცებს თავდაცვის სფეროს რეფორმების პრიორიტეტებს და განსაზღვრავს მის მიზნებსა და ამოცანებს.

ეს დოკუმენტებია: ეროვნული სამხედრო სტრატეგია, საფრთხეების შეფასების დოკუმენტი, სტრატეგიული მიმოხილვის დოკუმენტი, მინისტრის ხედვა და ა.შ.

2004–2014 წლებში  ეროვნული სამხედრო სტრატეგია დამტკიცებული და მიღებული იქნა სამჯერ. 2006, 2010 და 2014 წლებში.

სამივე დოკუმენტის შედარებითი ანალიზი აჩვენებს თავდაცვის სფეროს პრიორიტეტების ცვლილებებს.

2006 და 2010 წლების დოკუმენტებში შეიარღებული ძალების მიზნებისა და ამოცანების პრიორიტეტებია:  თავდაცვა, შეკავება და პრევენცია, მზადყოფნა; საერთაშორისო ოპერაციებში მონაწილეობა.

თავდაცვაში იგულისხმებოდა სახელმწიფოს სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის დაცვა, რათა საბრძოლო მოქმედებებისას მტერს არ მიეცეს სტრატეგიული უპირატესობა და ფაქტიურად დარწმუნდეს, რომ ბრძოლის წარმოება მისთვის დიდ დანაკარგებთან იქნება დაკავშირებული. ეს არის შეკავების და პრევენციის ამოცანა. გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს შეიარაღებული ძალები პოტენციურ მტერთან შედარებით მცირერიცხოვანია, მან უნდა უზრუნველყოს მოწინააღმდეგის მხრიდან წარმატების  ვერ მიღწევა, სანამ კონფლიქტში ჩაერთვება საერთაშორისო თანამეგობრობა და პარტნიორი სახელმწიფოები.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიარაღებული ძალების მიზნები და ამოცანები გულისხმობდა საბრძოლო მოქმედებებისათვის სრულ მზადყოფნას და მის წარმოებას სახელმწიფოს სუვერენიტეტის და ტერიტორიული მთლიანობის დაცვის მიზნით.

სრულიად განსხვავებული ამოცანებია დასახული 2014 წელს  დამტკიცებულ ეროვნულ სამხედრო სტრატეგიაში. მთავარ ამოცანად განსაზღვრულია შეკავების მიზნის მიღწევა.

ამონარიდი ტექსტიდან: “შეკავების მიზანი არის მოწინააღმდეგის შესაძლო სამხედრო აგრესიის თავიდან აცილება ბრძოლისუნარიანი, ადეკვატურად დაკომპლექტებული, აღჭურვილი და გაწვრთნილი შეიარაღებული ძალების განვითარების გზით. შეკავების ღონისძიებების ეფექტურად განხორცილების შემთხვევაში პოტენციური აგრესორი უარს იტყვის შეიარაღებულ თავდასხმაზე. სამხედრო ოპერაციის წარუმატებლობის ან პოლიტიკური მიზნებთან შეუსაბამო დანაკარგების გამო”.

ტექსტიდან პირდაპირ ჩანს, რომ  შეიარაღებული ძალების  მთავარი ამოცანა არ არის საბრძოლო მოქმედებებით მტრის შეკავება და ტერიტორიული მთლიანობის დაცვა. ამავდროულად სამხედრო სტრატეგიაში წერია, რომ კარგად მომზადებული რეზერვი  და ტოტალური თავდაცვის პრინციპი არის ერთ–ერთი მთავარი მექანიზმი შეკავების მიზნის მისაღწევად. თუმცა ვისგან უნდა ჩამოყალიბდეს რეზერვი, თუ პროფესიულ არმიაზე გადავდივართ და რა პრინციპებს ემყარება ტოტალური თავდაცვა, ამაზე პასუხი ჯერ-ჯერობით არ არსებობს.

სტრატეგიის სამივე დოკუმენტში წერია, რომ შეიარაღებული ძალები არ წარმოადგენს საგარეო პოლიტიკურ ინსტრუმენტს, მაგრამ ამავდროულად პირველად მიღებული დოკუმენტიდან მესამემდე იზრდება შეიარაღებული ძალების ამოცანები საერთაშორისო სამშვიდობო ოპერაციებში და დღეს, პრაქტიკულად, არმია  რეალურად მხოლოდ საგარეო პოლიტიკური ინსტრუმენტის როლს ასრულებს.

ბოლო 12 წლის განმავლობაში ჩატარებული დაახლოებით 30 სამხედრო წვრთნა და სწავლების ამოცანები მხოლოდ  და მხოლოდ სამშვიდობო  და ანტიტერორისტული ოპერაციებისთის განკუთვნილი ამოცანების შესრულების დახვეწას ისახავდა მიზნად.

ეროვნული სამხედრო სტრატეგიის 2010  და 2014 წლის დოკუმენტები პირდაპირ ამბობენ, რომ საქართველოს თავდაცვა არ შეუძლია და ამიტომ თავდაცვის უზრუნველყოფის მთავარი ინსტრუმენტი საერთაშორისო თანამეგობრობის ჩარევაა.

საბრძოლო მომზადების გეგმებში (არაოფიციალურად არის ცნობილი) საბრძოლო მოქმედებების დაწყების შემთხვევაში, საქართველოს შეიარაღებული ძალების საბრძოლო ამოცანები მხოლოდ 7–14 დღიან პერიოდს გულისხმობს იმ იმედით, რომ მერე საერთაშორისო თანამეგობრობა და პარტნიორი ქვეყნები ჩაერევიან კონფლიქტში.

სტრატეგიული მიმოხილვის დოკუმენტი შეიარაღებული ძალების განვითარების და რეფორმის რამდენიმეწლიან გეგმებს წარმოადგენს. ახალ დოკუმენტში (მიღებულია 2013 წელს) განსაზღვრულია საბიუჯეტო პარამეტრები 2013–2016 წლებისთვის. ბიუჯეტის საშუალოდ 65% იხარჯება დაცულ მუხლებზე, 23% საერთაშორისო ოპერაციებზე და მხოლოდ 12% განათლებაზე, განვითარებაზე, მშენებლობაზე, შესყიდვებზე, კვლევა– მეცნიერებაზე.

თუმცა  თავდაცვის  მინისტრების (ალასანია, ახალაია, კეზერაშვილი, სიხარულიძე) მიერ გამოცემულ  მინისტრის ხედვის დოკუმენტებში, თავდაცვის რეფორმის სფეროში პრაქტიკულად ერთი და იგივე პრიორიტეტებია გამოყოფილი:  განათლება, თანამედროვე იარაღით აღჭურვა და ინფრასტრუქტურის განვითარება.

ზემოთ აღინიშნა, რომ თავდაცვის სამინისტრო, როგორც სახელმწიფო სამოქალაქო ინსტიტუცია ჩამოყალიბდა, თუმცა გენერალური შტაბი პრაქტიკულად ისევ გაურკვეველ მდგომარეობაშია და მას არ აქვს შესაბამისი ნიშა სახელმწიფო ინსტიტუციებს შორის. შევარდნაძის მმართველობის პერიოდში მთავარსარდალი იყო სამხედრო თავდაცვის მინისტრი,  იგი იყო უშიშროების საბჭოს წევრი და მას მინიჭებული ჰქონდა (ფორმალურად მაინც) საომარი მდგომარეობის დროს მთავარსარდლის შესაბამისი უფლებები. გააჩნდა შესაბამისი ლეგიტიმაცია ამ უფლებამოსილების განსახორციელებლად. `ნაცმოძრაობის~ მიერ  გატარებული რეფორმების შედეგად მთავარსარდალი გახდა გენერალური შტაბის უფროსი, ანუ ქვეყნის ნომერი პირველი სამხედრო პირი, მაგრამ გენერალური შტაბი, როგორც სახელმწიფო ინსტიტუტი,  `ნაცმოძრაობამ~  საერთოდ გამოიყვანა უშიშროების საბჭოს შემადგენლობიდან, ჩამოართვა მისი უფლებამოსილების განხორციელების სამართლებრივი მექანიზმები და დღემდე  იგი ომის შემთხვევაში კანონმდებლობითაც კი ვერ  განახორციელებს მისი, როგორც მთავარსარდლის მოვალეობას

2008 წლის აგვისტოს ომმა ნათლად აჩვენა, რომ არც საკანონმდებლო დონეზე და არც ფაქტობრივად გენერალური შტაბის უფროსი არ იყო წარმართველი ძალა საბრძოლო მოქმედებებისას და ეს საკანონმდებლო ბაზა დღემდე ინარჩუნებს ლეგიტიმაციას.

ეს ფაქტორი თავდაცვის და უსაფრთხოების სფეროში  ხელისუფლების ხედვის  ორ მთავარ პოსტულატს აჩენს. ომის წარმოება  სამშობლოს დაცვის მიზნით არ წარმოადგენს ხელისუფლებისთვის მთავარ პრიორიტეტს და შეიარაღებულ ძალებს აღარ აქვთ საბრძოლო მოქმედებების ამოცანა სახელმწიფოს სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის დასაცავად.

მას შემდეგ რაც საქართველო  SOFA- ს ანუ სავერიფიკაციო ხელშეკრულების წევრი გახდა, შეიარაღებული ძალების რაოდენობა განისაზღვრება ამ ხელშეკრულების კვოტებიდან გამომდინარე.  სახელმწიფოს მოსახლეობის არაუმეტეს 1%–ისა. ჩვენს ქვეყანას  ამ კვოტით უფლება აქვს ჰყავდეს 44  ათასი სამხედრო პირი. კვოტებია და დაწესებული ავიაციაზე, ჯავშანტექნიკაზე  და 85 მმ კალიბრზე  მსხვილ იარაღზე. საქართველოს არასდროს ჰქონია ამ ხელშეკრულების მაქსიმალურ რაოდენობასთან მიახლოებული არც ცოცხალი ძალა და  არც ტექნიკა და იარაღი. ცნობის სახით: საქართველოს ყველა მეზობელ სახელმწიფოს გადაჭარბებული აქვს მისთვის დაწესებული კვოტების რაოდენობა. რუსეთმა 2008 წელს დატოვა ეს ხელშეკრულება.  ბოლო ათწლეულის განმავლობაში კანონში „შეიარაღებული ძალების რაოდენობის“ შესახებ, საქართველოს თავდაცვის სტრუქტურის რაოდენობა  ერთი და იგივე ციფრით, 37 ათასით განისაღვრება. მიუხედავად ამისა, 2017 წლისათვის ხელისუფლების მიერ გაცხადებული გეგმების მიხედვით საქართველოს შეიარაღებული ძალები გადადის პროფესიული არმიის ფორმატში და პირადი შემადგენლობის რაოდენობა ჩამოდის 19 ათას სამხედრო პირამდე (არაოფიციალური მონაცემები).

დღეის მდგომარეობით, საქართველოს, პრაქტიკულად, აღარ ჰყავს საზღვაო–სამხედრო ფლოტი. იგი პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის ბრძანებით გაუქმდა 2009 წელს.  მისი ბაზა შსს–ს გადეცა საზღვაო საპატრულო დაცვის სტრუქტურის სახით.

მას შემდეგ რაც სამინისტრო გაყიდის (თავდაცვის მინისტრის, ირაკლი ალასანიას განცხადება) ტანკების, ვერტმფრენების და თვითმფრინავების ერთ დიდ ნაწილს, საქართველოს, პრაქტიკულად, აღარ ეყოლება სამხედრო ავიაცია და მძიმე ჯავშანტენიკა, რომელსაც ოპერატიულ დონეზე  საბრძოლო ამოცანების გადაწყვეტა შეეძლება.  2008 წლის ომის დანაკარგების შევსება პრაქტიკულად არ მომხდარა არტილერიაში  და დღემდე არსებული საარტილერიო ბაზის მხოლოდ 40%–ია გამართული (არაოფიციალური მონაცემები)

შეიარაღებული ძალების სტრუქტურა  და ამოცანები 1998 წლიდან დაექვემდებარა კარდინალურ ცვლილებებს. 1999 წელს შეიარაღებულ ძალებში შეიქმნა გენერალური ინსპექცია, რომლის მთავარ ამოცანას საბრძოლო მზადყოფნის კონტროლი და მონიტორინგი წარმოადგენდა. 2004 წლიდან გენინსპექციას ამოცანა შეეცვალა და დღემდე  მისი ამოცანებიდან საბრძოლო მზადყოფნის შემოწმების ფუნქცია ამოღებულია, იგი უფრო სადამსჯელო მექანიზმია თავდაცვის სტრუქტურის შიგნით, ვიდრე მაკონტროლებელი. გენინსპექციის ზემოთ აღნიშნული ფუნქციის შესასრულებლად 2014 წლის დასაწყისში შეიქმნა საბრძოლო მზადყოფნის მონიტორინგის დეპარტამენტი.

სამხედრო პოლიცია საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში ჯერ კიდევ 1993 წელს ჩამოყალიბდა. მის მთავარ ამოცანას სტრუქტურის შიგნით წესრიგის დამყარება, კონტროლი და მონიტორინგი წარმოადგენდა. 1999 წლისათვის სამხედრო პოლიცია გაუქმდა და  კონტროლის და მონიტორინგის ფუნქცია სამხედრო კომენდატურებმა გადაიბარეს. 2004 წლიდან სამხედრო პოლიციის სტრუქტურა აღდგა და მას ზემოთაღნიშნული ფუნქციის გარდა, დაეკისრა ჩვეულებრივი შსს–ს ფუნქციები. ამავდროულად მას უფლება მიენიჭა, თავისი კომპეტენცია სტრუქტურის გარეთ გაეტანა და სამოქალაქო სექტორზე გაევრცელებინა. 2007 წლიდან დღემდე  სამხედრო პოლიციის ფუნქცია-მოვალეობათა სამართლებრივი ჩარჩო არ შეცვლილა და რიგ შემთხვევებში უფრო მეტი ლეგიტიმაცია მიეცა.  იგი უფრო მეტად სადამსჯელო სტრუქტურად გადაიქცა, ვიდრე  წესრიგის დამყარების და კონტროლის მექანიზმად.

ისევე როგორც  2005 წლიდან დღემდე, შსს–ს წარმომადგენელი გაფორმებულია სახელმწიფო  სამსახურების ყველა სტრუქტურაში ე.წ. დაშიფრული თანამშრომლის სახით, ასევე სამხედრო პოლიციის წარმომადგენელი მივლინებულია შეიარაღებული ძალების ყველა ცალკეულ ქვედანაყოფში და სტრუქტურაში. ორივე ახორციელებს ერთი და იგივე  საზედამხედველო მაკონტროლებლის ფუნქციას.

თუ  ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის პერიოდში კონტრდაზვერვის სამსახური საზოგადოდ მსოფლიოში აპრობირებული მეთოდებით ახორციელებდა თავის ფუნქცია-მოვალეობებს და მისი დასკვნები თავდაცვის უწყების ხელმძღვანელებისათვის მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათს ატარებდა, “ნაცმოძრაობამ” დაამკვიდრა პრაქტიკა, როდესაც შსს–ს სტრუქტურული ერთეული – კონტრდაზვერვის სამსახური პრაქტიკულად განსაზღვრავს თავდაცვის სამინისტროს საკადრო პოლიტიკას და მისი დასკვნა, ფაქტობრივად, აუცილებელ  და სავალდებულო დოკუმენტად ითვლება.

უელსის სამიტის წინ   ნატოს ალიანსის და მასში შემავალი სახელმწიფოების ლიდერთა განცხადებების ფონზე, საქართველოსთვის მაჵ-ის მიცემა და ალიანსის გაფართოება არ იგეგმება, ეროვნულ სამხედრო სტრატეგიაში  ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის და სუვერენიტეტის დაცვის ერთ–ერთ  მთავარ ინსტრუმენტად საერთაშორისო თანამეგობრობის და პარტნიორი ქვეყნების დახმარების წარმოჩენა პასუხგაუცემელ კითხვებს აჩენს და  მიზნების მიღწევის გზებისთვის შეუსაბამო პრიორიტეტებს შეიცავს.

სახელმწიფოს უმაღლესი მთავარსარდლის ინსტიტუტი  და მისი ეფექტიანობა დიდწილად განსაზღვრავს შეიარაღებული ძალების ეფექტურ გამოყენებას სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის და სუვერენიტეტის დასაცავად.

როგორც წესი, ნებისმიერ სახელმწიფოში ქვეყნის უმაღლესი მთავარსარდალი არის აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელმძღვანელი, რომელიც არის არჩეული პირი. მხოლოდ კონსტიტუციური მონარქიის მქონე ქვეყნებში ეს თანამდებობა ეკუთნის ღვთითკურთხეულ მონარქს.

საქართველოს შემთხვევაში უმაღლესი მთავარსარდალი არის პრეზიდენტი, რომელიც არის საყოველთაო არჩევნებით არჩეული პერსონა და ამას განსაზღვრავს კონსტიტუცია. თუმცა 2012 წლის 1 ოქტომბრის შემდეგ ახალი ხელისუფლების მმართველობის პერიოდში მივიღეთ შემდეგი სურათი.

ქვეყნის პირველი პირი  და უმაღლესი მთავარსარდალი არის პრეზიდენტი, თუმცა აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელმძღვანელი არის არარჩეული პრემიერ მინისტრი. პარლამენტის მიერ მიღებული ორგანული კანონის, საპარლამენტო გადაწყვეტილებების და დადგენილებების საფუძველზე, ყველა ის მექანიზმი და ინსტრუმენტი, რომელიც საჭიროა უმაღლესი მთვარსარდლის ფუნქციების განსახორცილებელად,  გადავიდა პრემიერ მინისტრის კომპეტენციაში.

ამ შემთხვევაში სახეზეა საკანონმდებლო კოლიზია. გვყავს უმაღლესი მთავრსარდალი, რომელსაც არ გააჩნია  სამართლებრივი ბაზა და მექანიზმები უფლებამოსილების განსხორციელებლად და გვყავს აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელმძღვანელი, რომელსაც რეალურად გააჩნია ყველა ის მექანიზმი, რომლითაც ქვეყნის უმაღლესმა მთვარსარდალმა უნდა იმოქმედოს ომის შემთხვევაში.

სახელმწიფოში არის უშიშროების საბჭო, რომლის ამოცანაა სახელმწიფოს პირველ პირს და უმაღლეს მთავარსარდალს დაეხმაროს უფლებამოსილების განხორციელებაში, მაგრამ არ გააჩნია ამის მექანიზმები.  არის პრემიერ მინისტრის დქვემდებარებაში არსებული უსაფრთხოების და კრიზისების მართვის საბჭო, რომელსაც კონსტიტუციით არა აქვს უფლება, შეითავსოს უშიშროების საბჭოს ფუნქცია, მაგრამ ორგანული კანონით გააჩნია ყველა ის ინსტრუმენტი, რომელითაც ის ახორციელებს უშიშროების საბჭოსთვის განკუთვნილ უფლებამოსილებას.

ეს გაორება ფორსმაჟორულ სიტუაციაში არის უაღრესად სუსტი ადგილი სახელმწიფოს მართვის სფეროში და ვიდრე კონსტიტუციაში არ შევა ცვლილებები და არ განისაზღვრება მმართველობის ის ფორმა, რომელიც დღეს ფაქტობრივად გვაქვს, ეს საკონსტიტუციო კოლიზია მუდმივად იქნება აქილევსის ქუსლი სახელმწიფოს უსაფრთხოების სფეროში.

– როგორ სამართლებრივ პოლიტიკას ახორციელებდა სახელმწიფო წლების განმავლობაში და რა სახის საკონსტიტუციო ცვლილებები განხორციელა ხელისუფლებამ 2003-2012 წლებში, რაც უარყოფითად აისახა ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე?

– ცოტა შორიდან დავიწყებ ვითარების მიმოხილვას, ვინაიდან, როგორც კი საქართველომ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, დაიწყო ზრუნვა იმაზე, რომ ქვეყანა  დემოკრატიულ რელსებზე გადასულიყო. აღსანიშნავია, რომ ეს ძალიან რთული პროცესი გახლდათ. თუმცა უნდა ითქვას, ძალიან მნიშვნელოვანი რამ მაინც მოხერხდა, მართლმსაჯულება კრემლის დიქტატისგან გათავისუფლდა. ასევე მოხდა ძალიან მნიშვნელოვანი მოვლენა – მიიღეს ე.წ. მცირე კონსტიტუცია, ეს იყო კანონი სახელმწიფო ხელისუფლების შესახებ, რომლის რამდენიმე მუხლში უკვე ჩამოყალიბდა  ხელისუფლების განაწილების, სამართლის უზენაესობის და მთელი რიგი საკითხები, რაც აუცილებელია ნებისმიერი სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობისთვის. თუმცა ესეც დროებითი იყო და ნამდვილი რეფორმა დაიწყო მაშინ, როგორც კი დაიწყო კონსტიტუციაზე მუშაობა. კონსტიტუციის მიღებამ ბევრი გარანტია შექმნა. მიიღეს კანონი საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ, გაიმიჯნა საერთო სასამართლოებისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს, უზენაესი სასამართლოს ფუქნციები. მიიღეს კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ. ეს ყველაფერი 2003 წლამდე ხდებოდა…

რაც შეეხება 2003 წელს, ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ, კონსტიტუციის საჯარო გაუპატიურება მოხდა და ეს მოხდა სრულიად შეუნიღბავად. მთელი უფლებამოსილება პრეზიდენტის ხელში აღმოჩნდა. ყოველივე ეს ხდებოდა მთელი ქვეყნის გასაგონად და დასაცინად. მე სტრასბურგში გახლდით, როდესაც ერთ-ერთი მაღალი თანამდებობის პირმა მაჩვენა სააკაშვილის მიერ ხელმოწერილი პროექტი, რომელშიც ეწერა, რომ ყველა მოსამართლე გაგდებულ იქნას სამსახურიდანო და ფრჩხილებში იქვე ეწერა – კემულარიას გარდაო. ისტორიას არ ახსოვს, რომ კონსტიტუციაში გვარი ჩაეწეროს ვინმეს. კონსტიტუცია გადაიქცა საშინელ, ერთმმართველური ყაიდის კონსტიტუციად, სადაც მთელმა ძალაუფლებამ ერთი კაცის ხელში გადაინაცვლა. რა თქმა უნდა, ეს იყო სიმახინჯე და ეს იყო დანაშაული.

ვინც წინააღმდეგობის გაწევა მოინდომა, მაშინვე გააჩუმეს. მაგალითად, მახსოვს, ავთანდილ დემეტრაშვილმა მოინდომა წინააღმდეგობა გაეწია, მაგრამ სასწრაფოდ გამოაგდეს იუსტიციის საბჭოდან და ისე მოათვინიერეს, რომ მერე თვითონ ჩადგა ამ უკანონობის სამსახურში.

– რა მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ მოსამართლეები ამ ცვლილებების შედეგად?

– მოსამართლეების უფლებები უხეშად დაირღვა, როდესაც მოსამართლეები უსაფუძვლოდ გაყარეს სამსახურებიდან. კი ბატონო, თუ მოსამართლე მექრთამეა, გამოიძიე და დასაჯე, მაგრამ ხელისუფლებას სჭირდებოდა ადგილები, რათა თავისი მომხრეები მოეყვანა მოსამართლეებად. მოსამართლეებს სამსახურებიდან ყრიდნენ, რათა მათი ადგილი ხელისუფლებისთვის სასურველ პოლიტიკურ ძალებს ან მათ მადლიერ ადამიანებს დაეკავებინათ. მოსამართლეების სამსახურებიდან გათავისუფლებაც სწორედ ამ მიზანს ემსახურებოდა. უნდა ითქვას, რომ მაშინ არც ევროსაბჭომ, არც ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა არ ინამუსეს. შესაძლოა, ცოტა წინააღმდეგობა გაუწიეს ხელისუფლებას, მაგრამ ფაქტია, რომ სააკაშვილმა მაინც თავისი გაიტანა და უკვე შევარდნაძეც ვეღარ უძლებდა, `მოქალაქეთა კავშირის~ ახალგაზრდულ ჯგუფის ქმედებებს. აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეში ასეთივე ცოდვილი გახლდათ გარდაცვლილი ზურაბ ჟვანიაც.

მოსამართლის ავტორიტეტს ძირი გამოუთხარეს. ყოველივე ეს ეწინააღმდეგებოდა  1985 წლის ძირითადადპრინციპებს სასამართლოთა დამოუკიდებლობისა და მათი შეუცვლელობის შესახებ. ეს არ იყო რეფორმა, ეს იყო ცვლილებები, რომელიც ვიღაცას საკუთარი ინტერესებისთვის სჭირდებოდა.

– ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლე ბრძანდებოდით, რამდენად შეესაბამებოდა საერთაშორისო სტანდარტებს ან სხვა სამართლებრივ ასპექტებს განხორციელებული ცვლილებები?

– არაფერიც არ შეესაბამებოდა, მაგრამ საქმეები, რომლებიც ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მოდიოდა, პირდაპირ სარკესავით ირეკლავდა საქართველოში შექმნილ ვითარებას. ბოლოს იქამდე მივიდა საქმე, რომ იმის მაგივრად, განაჩენები და განჩინებები მოსულიყო, ჩვენთან მოდიოდა, რა საქმე განიხილეს და რა მიუსაჯეს ადამიანს.

– ითვალისწინებდა ხელისუფლება საზოგადოების, იურისტების მოსაზრებებს  ამა თუ იმ რეფორმასთან დაკავშირებით?

– ხელისუფლება არაფერს არ ითვალისწინებდა, პირიქით, როდესაც რაიმეს ურჩევდი, პასუხის ღირსადაც არ გთვლიდნენ. თავის სასურველ პოლიტიკას ახორციელებდნენ და არავის აზრი არ აინტერესებდათ, რადგან მათი მიზანი იყო, სრული კონტროლის ქვეშ მოექციათ საქართველოში მიმდინარე ყველა პროცესი. რომ არ გამოჩენილიყო ისეთი სასწაული, როგორიც ბიძინა ივანიშვილია, პოლიტიკური პროცესი, ამ სამართლებრივი უკეთურების გამო, საერთოდ აღარ არსებობდა, ვინაიდან პოლიტიკურ არენაზე მხოლოდ ერთი ძალა იყო, რომელიც რასაც ისურვებდა, იმას იზამდა და არც კანონის, არც სასამართლოს მხრიდან არანაირი დაბრკოლება არ შეხვდებოდა.

ასეთი იყო ვითარება და ამიტომ მიმაჩნია, რომ ივანიშვილის გამოჩენა, მიუხედავად იმისა, რომ მას პოლიტიკური გამოცდილება არ ჰქონდა, ფაქტობრივად, პოლიტიკური პროცესის გადარჩენას ნიშნავდა. ამ ეტაპზე კი, ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანია ისეთი კანონების მიღება, რომლებიც ქვეყანაში სამართლიანობის აღდგენას და დამკვიდრებას უზრუნველყოფს.

–  ხელისუფლების მიერ 2003-2012 წლებში გატარებული საკანონმდებლო და საკონსტიტუციო ცვლილებები როგორ აისახა ქვეყანაში სხვადასხვა სფეროს განვითარებაზე?

_ 2003 წელს, საქართველოში ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ, შემცირდა პარლამენტის როლი და მაქსიმალურად გაიზარდა პრეზიდენტის ფუნქციები, რამაც ქვეყანა განუსაზღვრელ სუპერ-საპრეზიდენტო რესპუბლიკად, ხოლო პრეზიდენტი ერთპიროვნულ მმართველად აქცია. პრეზიდენტი იყო ზემმართველი, რომელიც პარლამენტსაც და მთავრობასაც თავისი სურვილისამებრ განაგებდა. მეტიც, სააკაშვილი, პრაქტიკულად, მთავრობის სხდომებსაც უძღვებოდა და მის მუშაობასაც თავად განსაზღვრავდა.

გარდა ამისა, პრეზიდენტმა საკონსტიტუციო კონტროლის ფუნქციაც  შეითავსა, არადა მანამდე, ჩვენი კონსტიტუციის თანახმად, ეს ფუნქცია მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს ჰქონდა. პრეზიდენტს მიეცა პარლამენტის დათხოვნისა და მთავრობის ფორმირების შესაძლებლობა. პრეზიდენტს რომ მოესურვებინა, შეეძლო ისე შეეცვალა მინისტრები, პარლამენტი ვერც ჩაერეოდა, რადგან საკანონმდებლო ორგანოს ამის ბერკეტები არ ჰქონდა. 2003-1012 წლებში განხორციელებულმა ცვლილებებმა საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებას შორის ბალანსი დაარღვია.

ქვეყანაში სერიოზული უკუსვლა იყო სისხლის სამართლის პოლიტიკის თვალსაზრისით. პოლიტიკაში ნულოვანი ტოლერანტობა გამოცხადდა, რამაც კანონმდებლობაშიც ჰპოვა ასახვა. კერძოდ, იცით, რომ სისხლის სამართლის კოდექსში გაუქმდა სასჯელის შთანთქმის პრინციპი. ძალიან თვალშისაცემი იყო სანქციების სიმკაცრე, ხოლო სასჯელთა შეკრების წესით მიღებული ვადების ხანგრძლივობა ევროპის ნებისმიერ ქვეყანაში დამკვიდრებული პატიმრობის ვადებს აჭარბებდა. შედეგად, საქართველო პატიმრების რაოდენობით, ერთ სულ მოსახლეზე ევროპაში პირველ ქვეყნად იქცა. 30 ათასი პატიმარი გვყავდა და 300 ათასი კაცი პირობითი მსჯავრით იყო გათავისუფლებული. ხოლო ე.წ. საპროცესო შეთანხმებები, ძალიან მახინჯი ფორმით განვითარდა და პირდაპირ ბიუჯეტის შევსებას უკავშირდებოდა.

ადამიანები იძულებულები იყვნენ, არჩადენილი დანაშაული ეღიარებინათ. საპროცესო შეთანხმებას სასამართლო არც გადასინჯავდა. ამ ცვლილებების შესაბამისად, მოსამართლეს მხოლოდ ნოტარიუსის ფუნქცია დარჩა და ის მხოლოდ და მხოლოდ ამოწმებდა ამ შეთანხმების დადების პროცესს, რაც დაცვის უფლების სერიოზულ შეზღუდვას ნიშნავდა.

დაზარალებულის უფლებები ნულამდე შემცირდა. დაზარალებულს საპროცესო შეთანხმების პირობების გასაჩივრების არანაირი უფლება არ ჰქონდა, შესაბამისად, ის მთლიანად დაუცველი იყო.

კანონმდებლობა ორიენტირებული იყო ძალიან მაღალი დონის ქონებრივ სანქციებზე, ხალხი ჯარიმების სახით კოლოსალურ თანხებს იხდიდა.  სანქციები გამკაცრდა ყველა მიმართულებით, ხოლო სისხლის სამართლის ჰუმანურმა პრინციპებმა, ფაქტობრივად, მეორე პლანზე გადაინაცვლა. ჩადენილი დანაშაულის და სასჯელის შესაბამისობის ბალანსი დაირღვა.

რაც შეეხება მედიას, მედიის თავისუფლების მიმართულებით თითქოს გვქონდა კანონი სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ, თუმცა მარეგულირებელი კომისიის საქმიანობას თუ გადავხედავთ, უამრავ დარღვევას აღმოვაჩენთ მის საქმიანობაში, თუნდაც იმავე მაუწყებლებთან დაკავშირებით. ყოფილი ხელისუფლება ცდილობდა, მხოლოდ მისთვის სასურველი მედიასაშუალებები ჩაეყენებინა პრიორიტეტულ მდგომარეობაში და ეს ლიცენზიები მთავრობის მიერ მართული პირების ხელში აღმოჩენილიყო. სხვათა შორის, ეს ყველაფერი ასახულია პარლამენტის დროებითი კომისიის საგამოძიებო დასკვნაში, რომელსაც თინა ხიდაშელი ხელმძღვანელობდა და ამ მიმართულებით სერიოზული მუშაობა ჩატარდა.

არ შემიძლია არ ვისაუბრო შრომის კოდექსზე, რომელიც დამქირავებელს ყველაფრის უფლებას აძლევდა. დამქირავებელს ყოველგვარი დასაბუთებისა და საფუძვლის გარეშე შეეძლო დაეთხოვა სამსახურიდან დაქირავებული პირი, რის გამოც ადამიანის უფლებები სერიოზულად ილახებოდა. ამის შედეგად უამრავი ადამიანი ქუჩაში, უსამსახუროდ დარჩა და ზოგადად, ის სოციალური და შრომის უფლების გარანტიები, რაც შრომის კოდექსის თანახმად, ყველას უნდა ჰქონდეს, აღნიშნული კანონით უზრუნველყოფილი არ იყო. თუმცა, ჩვენ ეს ვითარება  შევცვალეთ და ახალი შრომის კოდექსი მივიღეთ, რამაც სრულიად ახალი რეალობა შექმნა. ქალთა უფლებების დაცვის მექანიზმები გავზარდეთ, დეკრეტული შვებულება _ 6 თვემდე, შვებულების ანაზღაურება კი ათას ლარამდე გაიზარდა.

– რატომ არ სურდა ხელისუფლებას ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული სამართლებრივი პოლიტიკის განხორციელება?

– ხელისუფლებამ, მოსახლეობის დამორჩილების მიზნით, ტერორის, დაშინების პოლიტიკა აირჩია, ვინაიდან, დაშინებული ადამიანი უფრო მორჩილია. სახელმწიფო ყველა სფეროში შეიჭრა. მასიურად ათავისუფლებდნენ ადამიანებს სამსახურებიდან, აკადემიური პერსონალი ქუჩაში გამოყარეს და ე.წ. “ჩარეცხილების” თაობაც გაჩნდა. გვახსოვს, ასეთი ტერმინიც კი დაამკვიდრა პრეზიდენტმა.

ხელისუფლებას სურდა, მისთვის სასურველი კადრებით შეევსო სკოლები, აკადემიური დაწესებულებები, რათა მორჩილებაში ჰყოლოდა საზოგადოების ინტელექტუალური ნაწილი.

მედია, დამოუკიდებელი ინსტიტუტები, სასამართლო მთლიანად პოლიტიზებული იყო და სახელმწიფოს აღმასრულებელი შტოს გავლენის ქვეშ გახლდათ მოქცეული. ეს არ არის მხოლოდ ჩემი შეფასება, ასეთია არაერთი ძალიან კომპეტენტური ორგანიზაციის, მათ შორის, ევროსაბჭოს ექსპერტების, ევროკავშირისა და ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის წარმომადგენლების შეფასებები. ისინი აკრიტიკებდნენ სასამართლოში არსებულ სიტუაციას, როცა გამამართლებელი განაჩენი თითქმის ნულის ტოლი იყო და ზედა ინსტანციაში საქმეებს აღარც ასაჩივრებდნენ, რადგან იცოდნენ, რომ უშედეგო იქნებოდა.

– ყველაზე მეტად რა უშლიდათ ხელს ადვოკატებს საკუთარი პროფესიული ვალდებულების განხორციელებაში?

– სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში მთელი რიგი ნორმები იყო, რაც ადვოკატებს სრულფასოვანი საქმიანობის განხორციელებაში ხელს უშლიდა. მაგალითად, სააპელაციო საჩივარი თავად ბრალდებულს უნდა დაეწერა. წარმოიდგინეთ, თუ ციხეში მყოფი ბრალდებული თავად არ დაწერდა საჩივარს, ადვოკატი მოკლებული იყო უფლებას, მისულიყო სასამართლოში და თავად გაესაჩივრებინა საქმე. ეს იყო ხელოვნური დაბრკოლება, ვინაიდან, ზოგჯერ პატიმარი უკვე სასჯელაღსრულების სხვა დაწესებულებაში ან სულაც სხვა ქალაქში ჰყავდათ გადაყვანილი, გასაჩივრების ვადები კი ძალიან შეზღუდული იყო. ვითარება განსაკუთრებით რთულდებოდა, როდესაც საქმე რამდენიმე საათში უნდა გასაჩივრებულიყო.

ხშირი იყო შემთხვევები, როდესაც ადვოკატს პატიმართან არ უშვებდნენ, განსაკუთრებით, თუ ის ნაწამები ან ნაცემი იყო და ეს  გარეგნულად ეტყობოდა. ციხის ადმინისტრაცია ყველანაირად ცდილობდა ადვოკატისთვის ხელის შეშლას და ადვოკატს თავისი დაცვის ქვეშ მყოფი, შეიძლება, რამდენიმე დღე ვერ ენახა.

გარდა ამისა, ადვოკატისა და პატიმრის ყველა საუბარი ისმინებოდა. ადვოკატის ოთახში ფარული კამერები და მოსასმენი მოწყობილობაც აღმოაჩინეს, რაც ყველა სტანდარტის დარღვევაა. ადვოკატისა და პატიმრის საუბარს ისმენდნენ და ამ საუბრის შინაარსიდან გამომდინარე, თუ რაიმე არ მოეწონებოდათ, კიდევ უფრო უმძიმებდნენ პატიმარს მდგომარეობას. სამაგიეროს უხდიდნენ მას. ძალიან ხშირად კი პატიმარს ადვოკატზე საერთოდ უარს ათქმევინებდნენ ხოლმე და ის თავის ადვოკატს იძულებით აცილებას აძლევდა.

ძალიან ბევრი პრობლემა შეუქმნა ყოფილმა ხელისუფლებამ ადვოკატებს. სხვადასხვა შეთითხნილი ბრალდებით, მათ შორის, თაღლითობის ბრალდებით, 200-მდე ადვოკატი დააპატიმრეს, როდესაც იმ კონკრეტულ შემთხვევებში სისხლის სამართლის დანაშაული საერთოდ არ იკვეთებოდა. მეტიც, თუ რაიმე პრეტენზია ჰქონდა კლიენტს თავისი ავდოკატის მიმართ, მას შეეძლო სამოქალაქო წესით ეჩივლა, მაგრამ ამ ყველაფერს ხელისუფლება ადვოკატთა ინსტიტუციონალური დევნისთვის იყენებდა. 200-მდე პატიმარი ადვოკატი სტალინს არ ჰყოლია, მეტიც, ამდენი ადვოკატი მთელი საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში არ დაუპატიმრებიათ.

– როგორ სამართლებრივ პოლიტიკას ახორციელებდა სახელმწიფო 2003-2012 წლების განმავლობაში და როგორ აისახებოდა განხორციელებული საკონსტიტუციო ცვლილებები ადამიანის უფლებებზე?

– საკონსტიტუციო ცვლილებები, რასაც სააკაშვილის დროს ახორციელებდნენ, ერთი კაცის კაპრიზი იყო და მხოლოდ `ნაციონალების~ პოლიტიკურ ინტერესებს ემსახურებოდა. გვახსოვს, როგორ იღებდა ყოფილი ხელისუფლება დაჩქარებულული წესით ამ ცვლილებებს, რითაც დაარღვიეს ბალანსი ხელისუფლების შტოებს შორის და შედეგად, მახინჯი სისტემა მივიღეთ.

– ითვალისწინებდა თუ არა ხელისუფლება საზოგადოების აზრს, ამა თუ იმ რეფორმის უარყოფითი  შედეგებს?

– ხელისუფლება არავის მოსაზრებას არ ითვალისწინებდა და მათ შორის, არც ვენეციის კომისიას უგდებდა ყურს. ახლა, ოპოზიციაში როცა არიან, გაახსენდათ, რომ თურმე ვენეციის კომისია არსებობს.

– რა განაპირობებდა იმ ფაქტს, რომ საქართველო ევროპის მასშტაბითჱ პირველი ქვეყანა გახლდათ პატიმრების რაოდენობით?

_ მკაცრი სისხლის სამართლის პოლიტიკას ზუსტად შეასრულა `ნაციონალურმა~ სისტემამ და იმ პერიოდში საქართველო ევროპაში პირველ ადგილზე იყო პატიმრების რაოდენობით. სასამართლო სრულად პოლიტიზებული იყო და ადამიანის დაცვის არანაირი ინსტიტუტი არ არსებობდა.

– ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში დაგეგმილი ცვლილებების თანახმად, ადმინისტრაციული პატიმრობის ზედა ზღვარი 90-იდან 15 დღემდე შემცირდება. რატომ გახდა ეს ცვლილება საჭირო?

– თავის დროზე ეს ვადა წინა ხელისუფლებამ გაზარდა პოლიტიკური ოპონენტების პროცესებიდან გამოთიშვის მიზნით. ადმინისტრაციული პატიმრობის არსებული ვადა არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს. აღნიშნულ ცვლილებას მე პირადად მივესალმები, ვინაიდან, ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით, ეს ცვლილება მნიშვნელოვანი იქნება.

– რა საკანონმდებლო ცვლილებები განახორციელა ხელისუფლებამ 2003-2012 წლებში, რამაც ადამიანის უფლებების მხრივ ვითარება კიდევ დაამძიმა?

– 1999 წელს, ვინაიდან საქართველო ევროპის საბჭოს წევრი გახდა, საქართველოში საკანონმდებლო რეფორმა გატარდა. ჩვენი კანონმდებლობა ევროპის სასამართლოს იურისდიქციას დავუქვემდებარეთ და ჩვენი კანონმდებლობა თანდათან ჰარმონიზებულ იქნა ევროპულ სამართალთან. შეიძლება ითქვას, რომ 1999-2003 წლამდე, ეს იყო კარგი პერიოდი სამართალწარმოებისა და ქართული მართლმსაჯულებისთვის. 2003 წლიდან დაიწყო საკანონმდებლო ცვლილებები, რამაც ჩვენ აბსოლუტურად დაგვაშორა ევროპულ სტანდარტებს და მივიღეთ დიქტატორული სახელმწიფოსთვის დამახასიათებელი სამართალი.

კერძოდ: ფაქტობრივად იგნორირებული იყო მხარეთა თანასწორუფლებიანობისა და შეჯიბრობითობის პრინციპი, ანუ დაცვის მხარის უფლებების შემცირების ხარჯზე, ბრალდების მხარეს სამართალწარმოებაში ჰიპერტროფირებულად დიდი უფლებები მიენიჭა. დაზარალებულის ინტერესი იყო სრულიად იგნორირებული. შემოიღეს საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი, რომელიც აპრობირებულია როგორც აშშ-ში, ასევე ევროპაშიც, მაგრამ მისი მიზანი უნდა იყოს და ის უნდა ემსახურებოდეს სწრაფ და ეფექტურ მართლმსაჯულებას. ჩვენ შემთხვევაში საპროცესო შეთანხმება ხაზინის შევსების წყაროდ იქცა.

ამას გარდა, არ იყო განსაზღვრული ჯარიმების მაქსიმალური ზღვარი. დაუშვებელი და მიუღებელია არაპროპორციულად დიდი მატერიალური თანხების დაკისრება ადამიანისთვის. ერთი ინტერვიუს ფარგლებში რთულია ყველაფრის მიმოხილვა, მაგრამ ორიოდე სიტყვით რომ ვთქვათ, 2003-2012 წლებში გატარებულმა საკანონმდებლო ცვლილებებმა ჩვენი კანონმდებლობა და სამართალწარმოება ევროპულ სტანდარტებს დააშორა. ჩვენ წინააღმდეგობაში შევედით ევროპულ სტანდარტებთან, რაც აისახა კიდეც ევროპის სასამართლოს გადაწყვეტილებებში საქართველოს წინააღმდეგ. თითქმის ყველა საქმე მომჩივანის სასარგებლოდ და სახელმწიფოს მარცხით მთავრდებოდა.

– ნებისმიერი ცვლილების დროს, რამდენად ითვალისწინებდა ხელისუფლება საერთაშორისო სტანდარტებსა თუ მთელ რიგ სამართლებრივი ასპექტებს?

– ხელისუფლება არაფერს არ ითვალისწინებდა. ამ ყველაფერს, ჩვენი კანონმდებლობის დეგრადაციას, პრაქტიკაში თან ერთვოდა შემდეგი უარყოფით მომენტები – სასამართლოს დამოუკიდებლობა წაართვეს და იგი სრულად დაექვემდებარა აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლს. იუსტიციის საბჭოს დაკომპლექტების ისეთი წესი დაადგინეს, რომ ხელისუფლება აკომპლექტებდა მთლიანად იუსტიციის საბჭოს. იუსტიციის საბჭო არის ორგანო, რომელიც სასამართლო ხელისუფლებას აკონტროლებს და ამგვარად, სასამართლო ხელისუფლება, იუსტიციის საბჭოს მეშვეობით, ქვეყნის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას მთლიანად დაუქვემდებარეს.

ხელისუფლება ასევე ბოროტად იყენებდა ისეთ ცუდ პრაქტიკას როგორიცაა დანაშაულის დაბრალება, იარაღისა თუ ნარკოტიკის `ჩადება~ და შედეგად, ძალიან ცუდი, საერთაშორისო და ევროპულ სტანდარტებთან შეუსაბამო კანონმდებლობა მივიღეთ და ფაქტობრივად, ქვეყანაში სამართლიანობის განცდა დაიკარგა.

სასამართლო და მართლმსაჯულება ხელისუფლებამ გადააქცია სადამსჯელო ორგანოდ და არა ორგანოდ, რომელსაც წესით, სამართალი უნდა აღესრულებინა. ამ დაშინებით, მუქარითა და რეპრესიებით სურდა ხელისუფლებას, საზოგადოება მორჩილებაში ჰყოლოდა. თუმცა ასეთი მცდელობა ყოველთვის მარცხისთვისაა განწირული და ასეთი რეპრესიული რეჟიმი ვერც ერთმა ხელისუფალმა ვერ შეინარჩუნა. ეს ყველაფერი 37-იანი წლების რეპრესიულ რეჟიმს ჰგავდა, ერთადერთი განსხვავება მგონი ის იყო, რომ 2003-2012 წლებში დახვრეტას არ უსჯიდნენ ადამიანებს.

ამ ყველაფერს ლოგიკური შედეგიც მოჰყვა: საზოგადოებისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა ის უსამართლობა, რაც სამართალწარმოების და მართლმსაჯულების სახელით ხორციელდებოდა და ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რის გამოც ხალხმა იმ პოლიტიკურ გუნდს 2012 წლის არჩევნებზე უარი უთხრა, სწორედ ეს უსამართლობა იყო.

– “ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში” დაგეგმილია ცვლილებები. პროექტი, რომლის ერთ-ერთი ავტორიც თქვენ ბრძანდებით, პარლამენტს განსახილველად უკვე გადაეცა. ცვლილებების თანახმად, ადმინისტრაციული პატიმრობის ზედა ზღვარი 90-იდან 15 დღემდე მცირდება. ეს ყველაფერი რა პრობლემებს ქმნიდა?

– აღნიშნული ცვლილება საერთაშორისო სტანდარტთან მიახლოების სურვილითაა განპირობებული. ვინაიდან ადმინისტრაციული პატიმრობა ძალიან იშვიათად გამოსაყენებელი საშუალებაა, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში უფრო ფინანსური და სხვა ტიპის სანქციების გამოყენება უნდა მოხდეს და პატიმრობა უკიდურესი ღონისძიება უნდა იყოს. 90-დღიანი პატიმრობა წინა ხელისუფლებამ შემოიღო. სამთვიან ადმინისტრაციულ პატიმრობას, როგორც წესი, წინა ხელისუფლება ბოროტად იყენებდა გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, მაგალითად, ოპოზიციურ მიტინგებზე აპატიმრებდნენ ხალხს და მათ ორ და სამთვიან პატიმრობას უფარდებდნენ. ასე თიშავდნენ წინასაარჩევნოდ მათთვის არასასურველ პირებს პოლიტიკური აქტივობიდან.

თუ ადამიანი წინასწარ სამთვიან პატიმრობას იმსახურებს, მაშინ აქ უკვე სისხლის სამართალმა უნდა თქვას თავისი სიტყვა და ადმინისტრაციული, უბრალო დარღვევის საბაბით, სამთვიან პატიმრობაში არ უნდა ამყოფონ ადამიანი. 15-დღიანი ვადა აპრობირებული ვადაა და ეს  წლების მანძილზე არსებობდა. თუ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა იმ ზღვარს აღწევს, რომ სხვა სახის ფინანსური და აკრძალვითი ღონისძიება არ არის საჭირო და აუცილებელი არ არის პატიმრობის გამოყენება, ასეთ შემთხვევაში, 15-დღიანი პატიმრობა სავსებით საკმარისია, რათა ადამიანმა გააცნობიეროს, რომ მისი ასოციალური ქცევა იმდენად მიუღებელი იყო, რომ 15 დღით იზოლაციაში მოაქციეს.

– მეორე ცვლილებას რაც შეეხება, სამართალდამრღვევი პირისთვის დაკავებისთანავე უფლებების განმარტების ვალდებულებას “ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი” არ ითვალისწინებს. ამიერიდან კი ნებისმიერი სამართალდამცავი ვალდებული იქნება, ადმინისტრაციული დაკავებისას პირს დაკავების მიზეზი და მისი უფლებები დაკავებისთანავე განუმარტოს. რატომ გახდა ეს ცვლილება საჭირო, რა უფლებები ირღვეოდა პირის დაკავებისას?

_ პირს მხოლოდ ოქმის შედგენის დროს განემარტებოდა მისი უფლებები. ოქმის შედგენა არ არის სავალდებულო ადგილზე, ოქმი შეიძლება შედგეს დაკავებიდან გარკვეული დროის შემდეგ, უკვე მისთვის სასჯელის შეფარდებისას და აქედან გამომდინარე, შესაძლოა, საკმაოდ დიდი დრო გავიდეს. ამიტომ პირს მისი უფლებები დაკავებისთანავე უნდა განემარტოს, უნდა იცოდეს, რა უფლებები აქვს, რათა ჰქონდეს შესაძლებლობა ეფექტურად გამოიყენოს ეს უფლებები. როგორც წესი, ოქმი დგებოდა ხოლმე უკვე პოლიციაში, მას შემდეგ რაც პირისგან ჩვენების მიღება მოხდებოდა და შესაბამისად, რა თქმა უნდა, ვეღარ ხდებოდა მისი დაცვის უფლებით უზრუნველყოფა. აღნიშნული ცვლილებაც მხოლოდ ამ მიზანს ემსახურება, დაკავებულმა პირმა უნდა იცოდეს, რა უფლებები გააჩნია.

– თქვენ ბრძანდებოდით პარლამენტის თავმჯდომარე 2008 წლამდე. 2003 წლიდან და შემდგომ მიღებულ საკანონმდებლო ცვლილებებს ექსპერტთა უმრალესობა მკვეთრად ნეგატიურად აფასებს. ეს შეფასებები თქვენც გეხებათ, რაკი საკანონმდებლო ორგანოს ხელმძღვანელობდით და იურისტის კვალიფიკაცია გაქვთ. როგორ შეაფასებდით ამ ვითარებას?

– რაც შეეხება საკანონმდებლო ცვლილებებს, ბევრჯერ მივიღე საყვედური, რომელსაც, შეიძლება, ნაწილობრივ, მაგრამ სრულად ნამდვილად არ ვიმსახურებდი და ბევრჯერ საკუთარ თავზე იმაზე მეტიც კი ავიღე, ვიდრე ასაღები იყო. ვფიქრობ, ძალიან ნათელია ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც საპარლამენტო ცხოვრება იცის, რომ პარლამენტის თავმჯდომარე, რომელსაც არ ჰყავს გუნდი და არ აქვს ზეგავლენა პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე, ძალიან შეზღუდულია თავისი უფლებამოსილების ფარგლებში. სხვათა შორის, ყველაზე კარგი დადასტურება ამისა იყო დავით უსუფაშვილის რამდენიმე თვის წინ ნათქვამი სიტყვები: „მე რატომ მაკრიტიკებენ, რა შუაში ვარ მე? მე ვარ პარლამენტის თავმჯდომარე, მაგრამ მაქვს მხოლოდ ერთი ხმა“. ამ დროს, მე ძალიან კარგად მახსოვს, რომ იგივე ბატონი უსუფაშვილი, იგივე მისი მეუღლე, მისი თანაპარტიელები პარლამენტის თავმჯდომარეს, უფრო ნაკლები ფუნქციებით, ვიდრე აქვს ბატონ უსუფაშვილს დღეს და იმავე ერთი ხმით, რომელზეც ახლა აპელირებს ბატონი დავით უსუფაშვილი, ყველაფერში მე მდებდნენ ბრალს.

პირდაპირ შემიძლია გითხრათ, რომ მე ვიყავი კატეგორიული წინააღმდეგი კონსტიტუციური ცვლილებების მიღების, 2004 წლის თებერვალი–მარტის  ცვლილებებისა, რომლითაც განუსაზღვრელი უფლებამოსილება მიეცა სააკაშვილს. მაშინ  მე აღმოვჩნდი მარტო, აბსოლუტურად მარტო. არც საზოგადოებამ, არც მედიასაშუალებებმა და არც პარლამენტმა, ბუნებრივია, მე არ დამიჭირეს მხარი. ამ ცვლილებებმა განაპირობა შემდეგ ძალიან ბევრი სხვა ნეგატიური ცვლილება საპარლამენტო ცხოვრებაში. თუმცა პირდაპირ შემიძლია გითხრათ, რომ იყო მთელი რიგი დებულებები, რომლებსაც მე ნამდვილად ვუჭერდი მხარს, მაგრამ როცა არ არსებობს პოლიტიკური ნება, რომ გამოიყენო თუნდაც კარგი ცვლილება კარგი მიმართულებით, ამის კლასიკური მაგალითია საპროცესო გარიგების და პირობითი მსჯავრის მუხლები, რომლებიც შევიტანეთ კოდექსში და მხარი დავუჭირე. თავს ვთვლიდი  ბედნიერად და ძალიან მიხაროდა, რომ ასეთ ჰუმანური ნორმა მივიღეთ. თავისთავად, როდესაც არსებობს არჩევანი, რომ ადამიანმა შეიძლება, მართალია, გაიჭირვოს, რთულ მდგომარეობაში ჩააყენოს ოჯახი, მაგრამ გადაიხადოს გარკვეული საზღაური სახელმწიფო ხაზინაში და არ ჩაჯდეს ციხეში არც თუ ისე მძიმე დანაშაულისთვის, ჩემის აზრით, ეს იყო იდეალური გამოსავალი. ამით ჩვენ ძალიან ბევრ ადამიანს გადავარჩენდით ციხის უბედურებისაგან. ნებისმიერ ნორმალური ქვეყანაში ეს მუხლი არის აღიარებული, როგორც ყველაზე ჰუმანური ნორმა. ბუნებრივია, მე ვერ გავთვლიდი და ვერ წარმოვიდგენდი, რომ „ნაციონალური მოძრაობის“ ხელში ეს გახდებოდა არა მარტო ბიუჯეტის შევსების მთავარი წყარო, არამედ ადამიანების პოლიტიკურად დამონების მთავარი შესაძლებლობა, როდესაც ადამიანები ამ პირობითი მსჯავრით და საპროცესო გარიგებით მიბმულნი იყვნენ ციხის კარებთან. ყველანაირი პოლიტიკური ან, ელემენტარულად, სამოქალაქო აქტივობაც კი საფრთხეს უქმნიდა მათ.

– კონსტიტუციის გარდა, ყველაზე მძიმე საკანონმდებლო ცვლილება, ყველაზე მიუღებელი რომელი იყო?

– ძალიან ბევრი იყო. მაგალითად მე ვიყავი კატეგორიული წინააღმდეგი, ისევე როგორც თავის დროზე, ჯერ კიდევ შევარდნაძის დროს ვიყავი წინააღმდეგი, რომ საპრეზიდენტო ასაკი ჩამოსულიყო 35 წლამდე. კატეგორიული წინააღმდეგი ვიყავი ამისა, უბრალოდ, მე ვიყავი ერთადერთი ადამიანი ვინც ამას ვაპროტესტებდი და ჩამეთვალა, რომ ვაპროტესტებ, იმიტომ რომ ვინმეს გაპრეზიდენტება არ მინდა. ბევრჯერ იყო მცდელობა, ჩემი აბსოლუტურად გულწრფელი და კომპეტენტური განაცხადი მიბმულიყო რაღაც პიროვნულ ფაქტორებთან, როდესაც არც ჩემი კონტროლის ქვეშ მყოფი მედიასაშუალებები მქონდა, არც ჩემი კონტროლის ქვეშ მყოფი არასამთავრობო სექტორი და არც საპარლამენტო გუნდი. ვინც მყავდა, მათი გადაბირება დაიწყო სააკაშვილმა და არა მარტო სააკაშვილმა. პარლამენტში შემოსვლის მეორე დღიდანვე ზოგი ბიზნესით დააინტერესა, ზოგი საზღვარგარეთ გაუშვა სამუშაოდ, ზოგი აღმსარულებელ ხელისუფლებაში გადაიყვანა და პრაქტიკულად, გუნდის გარეშე დამტოვა. ასევე კატეგორიული წინააღმდეგი ვიყავი მოსამართლეთა ასაკის დაწევის, კატეგორიული წინააღმდეგი ვიყავი იმ ცვლილებებისა, რომელმაც შემდეგ განაპირობა სასამართლო სისტემის ასეთივე ვერტიკალის შექმნა. განცხადებები იმასთან დაკავშირებით, რომ ბურჯანაძე მაშინ ამას ხმამაღლა არ ამბობდა, მე ვფიქრობ, უბრალოდ არასერიოზულია, თუმცა რასაც ვამბობდი ხმამაღლა, თუნდაც გაიხსენეთ  საკონსტიტუციო ცვლილებები, ამასაც საზოგადოებიდან არაადეკვატური რეაქცია ჰქონდა.

იყო კიდევ ერთი საკანონმდებლო ცვლილება, სადაც მე მქონდა ძალიან პრინციპული პოზიცია მედიის დაფინანსებასთან დაკავშირებით, როდესაც მე მთელი მედიის წარმომადგენლები შევკრიბე, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ ჩემი პოზიციისთვის დაეჭირათ მხარი მათი დაბეგვრისგან გათავისუფლების და შეღავათების თაობაზე, ყველა ცალ–ცალკე გამოვიდა და თქვეს, რომ ჩვენ ეს არ გვაწუხებსო. აღმოჩნდა, რომ თურმე მე ვარ ერთადერთი ადამიანი, რომელიც ამ პრობლემას ვხედავ.

– 2003-2012 წლებში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებები რამდენად განაპირობებდა დამოუკიდებელი და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელების საშუალებას?

– შეიძლება ითქვას, რომ მართლმსაჯულება საერთოდ არ იყო დამოუკიდებელი, მხოლოდ ხელისუფლებას ჰქონდა მთელი რიგი სამართლებრივი მექანიზმები და ბერკეტები იმისა, რომ ეკონტროლებინა სასამართლო. ამან განაპირობა, რომ სასამართლო სისტემა მთლიანად მიბმული იყო ხელისუფლებაზე.

აღსანიშნავია, რომ პირველ რიგში, განხორციელებული ცვლილებები საკუთრების უფლებას შეეხო. ადამიანებს თავისი საკუთრების დაცვის შესაძლებლობა არ ჰქონდათ. წინა პლანზე წამოიწია ბანკების საკითხმა და ნოტარიუსებს შეეძლოთ მესაკუთრის ბინა პირდაპირ გადაეფორმებინათ. ეს იყო ძალიან მძიმე პროცესი, როდესაც ადამიანებს საკუთრებას ართმევდნენ. ბანკებისთვის უპირატესობის მინიჭებამ ხელისუფლების მხრიდან, წარმოშვა ის პრობლემა, რომ მოქალაქე არ იყო სრულფასოვანი სუბიექტი სამოქალაქო ურთიერთობებში და იმიტომ აქვს ამდენ ადამიანს დღეს ბინები ჩამორთმეული.

რაც შეეხება სისხლის სამართლის კოდექსს, სასჯელთა შეკრებითობის პრინციპსა და საპროცესო გარიგების მუხლს, ხელისუფლება ამას საზოგადოებასთან პირდაპირ ვაჭრობისთვის იყენებდა. თუ ფულს მიიტანდი, გაგიშვებდნენ, არადა, ციხეში გიკრავდნენ თავს.

– რა განაპირობებდა სისხლის სამართლის საქმეებზე გამამართლებელი განაჩენების სიმცირეს?

– სისხლის სამართლის საქმეებზე გამამართლებელი განაჩენი თითქმის არ არსებობდა. სტატისტიკას რომ გადახედოთ, ამაში დარწმუნდებით. რადგან სასამართლო და ხელისუფლება მიბმული იყო ერთმანეთზე, ეს იმას ნიშნავდა, რომ სასამართლოზე თუ მივიდოდა საქმე, შენ აღარავინ გეკითხებოდა, მართალი იყავი თუ არა. იყო რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც მოსამართლემ გამამართლებელი განაჩენი გამოიტანა და ამის გამო ის დასაჯეს. მოსამართლე, რომელიც ხელისუფლებისთვის არასასურველ გადაწყვეტილებას მიიღებდა, სამსახურს დაკარგავდა.

– რატომ არ ითვალისწინებდა ხელისუფლება საზოგადოების აზრს?

–  ხელისუფლების მიზანი იყო მარადიულობისკენ სწრაფვა, ავტორიტარული მმართველობის ჩამოყალიბება და საზოგადოების და ხელისუფლების გახლეჩვა, რასაც, სხვათა შორის, მშვენივრად ახერხებდა.

– 2003-2012 წლებში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, რა კონკრეტული პრობლემები წარმოიშვა ქვეყანაში?

– საკონმდებლო ცვლილებების თვალსაზრისით, ყველაზე ცუდი სასჯელის შეკრებითობის პრინციპის შემოღება გახლდათ. ორი-სამი წელი რომ უნდა მიესაჯათ ადამიანისთვის, 15-20 წელს უსჯიდნენ. ამიტომაც გვყავდა ქვეყანაში 25 ათასი პატიმარი, როდესაც მანამდე, 5-დან 10 ათას პატიმრამდე იყო საქართველოში.… ამას გარდა, პატიმრებისთვის პრაქტიკულად გაუქმდა გრძელვადიანი პაემნები (რაც მხოლოდ ბოლო წლებში აღადგინეს).

სასამართლო სხდომები მთლიანად დაიხურა და შეუძლებელი გახდა, არათუ ვიდეოკამერის, დიქტოფონის შეტანაც კი. ადვოკატებისთვის დაკისრებულმა ჯარიმებმა კი კატასტროფულ ნიშნულებს მიაღწია. თუ მანამდე ჯარიმა 50-დან 500 ლარამდე იყო, შემდეგ ეს თანხა 50 ლარიდან 5 ათას ლარამდე გაიზარდა.

– რატომ იქცეოდა ასე ხელისუფლება?

– ადამიანის უფლებები ისეთი სფეროა, ყურს საიდანაც გინდა, ქოთანს იქით მოაბამ. მათ, ისევე როგორც კომუნისტებს და ნებისმიერ ანტიდემოკრატიული რეჟიმების მმართველებს, სჯეროდათ, რომ თუ ნულოვანი ტოლერანტობას არ დაამკვიდრებდნენ ნებისმიერი დანაშაულის მიმართ, თუ არ გაზრდიდნენ პატიმრების რაოდენობას, შიშს არ ჩაუნერგავდნენ საზოგადოებას, ისე წესრიგს ვერ დაამყარებდნენ. უნდა ითქვას, რომ წესრიგი მართლაც დაამყარეს. ყოველი პატარა გადაცდომისთვისაც კი ადამიანს აპატიმრებდნენ. ხოლო პატიმარს ციხეში გაუსაძლისი პირობები ხვდებოდა. პატიმრებს, როგორც პირუტყვს, ისე ექცოდნენ. ყველამ იცოდა, რა სიტუაციაც იყო ციხეში და ამის გამო ყველა ფრთხილობდა, ციხეში მოხვედრას ერიდებოდა. ზოგიერთი ასეთ პოლიტიკას ამართლებს. ზოგიერთი დღესაც მისტირის სტალინს და კომუნისტებს, რადგან მიაჩნია, რომ საბჭოთა წყობილების დროს წესრიგი იყო.

შეიძლება ნახევარი ერი ციხეში იჯდეს, მაგრამ მეორე ნახევრისთვის წესრიგი იყოს. ასეთი ტიპის ადამიანებისთვის ხელისუფლების ამგვარი ქმედებები მისაღები და მოსაწონია.

– როგორც ადვოკატი რას იტყვით, რა უფლებები შეეზღუდათ ადვოკატებს?

– შეიძლება ითქვას, რომ `ვარდების რევოლუციის~ შემდგომ ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ, ადვოკატების მდგომარეობა, პრაქტიკულად უფრო მეტად დამძიმდა, ვიდრე თეორიულად. მაგალითად, კანონში არავის ჩაუწერია, რომ პროკურორის სიტყვა კანონი უნდა იყოს ნებისმიერი მოსამართლისთვის, მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ როდესაც აღმკვეთ ღონისძიებაზე იყო მსჯელობა და პროკურორი პატიმრობას ითხოვდა, ხოლო ადვოკატი გირაოს, ასიდან ასივე შემთხვევაში, მოსამართლეები პროკურორების მოთხოვნას აკმაყოფილებდნენ. ასევე ხდებოდა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის დროსაც. მოწმეს, რომელიც სასამართლო პროცესზე სიმართლის თქმას შეეცდებოდა, მაშინვე ციხეში უკრავდნენ თავს, ჩვენების შეცვლის მოტივით. არადა, წინასწარი გამოძიების მიმდინარეობისას, ცემის, ზეწოლის, მუქარის შედეგად, ეს მოწმე ზოგჯერ სხვა ჩვენებას აძლევდა და შემდეგ თავისივე ჩვენების მძევალი ხდებოდა. ასეთ ვითარებაში ადვოკატებს, პრაქტიკულად, ფორმალური ფუნქციები ჰქონდათ.

ვერ ვიტყვი, რომ ეს მდგომარეობა ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ, დღეს უკვე რადიკალურად შეიცვალა, მაგრამ ტენდენციები უკეთესობისკენ არის შეცვლილი. არა იმიტომ, რომ ისინი გაკეთილშობილდნენ, ისევ იგივე მოსამართლეები და პროკურორები მუშაობენ, მაგრამ ხელისუფლების პოლიტიკა შეიცვალა. მოსამართლეს აღარ სთხოვენ, პროკურატურის მოთხოვნა უპირობოდ დააკმაყოფილოს და, მაგალითად, აღკვეთის ღონისძიების მაგივრად გირაოს შეფარდების შემთხვევებიც უკვე ლამის 50%-ზე მეტია. ასევე საკმაოდ დიდი პროცენტია გამამართლებელი განაჩენის. ეს არ ნიშნავს, რომ საქმე იდეალურადაა, მაგრამ დადებითი ტენდენციები აშკარად გამოიკვეთა.

– რა საკანონმდებლო ცვლილებები განხორციელა ხელისუფლებამ 2004-2012 წლებში, რამაც ადვოკატებს შეუზღუდა საქმიანობის სრულფასოვნად განხორციელების საშუალება?

– ყველა სფეროში, მათ შორის საკანონმდებლო დონეზეც, რეგრესი იყო. მაქსიმალურად შეიზღუდა მოსამართლის ფუნქციები და წინ წამოიწია პროკურორის როლმა. ანუ საკანონმდებლო ცვლილებები მხოლოდ რეპრესიული კუთხით განხორციელდა, შეიქმნა რეპრესიული სახელმწიფო მექანიზმი. ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებს მასობრივი ხასიათი ჰქონდა, თუმცა სასამართლო ხელისუფლება შებოჭილი იყო და როდესაც საქმე შედიოდა სასამართლოში, მოსამართლე დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებას ვერ იღებდა.

2010 წელს ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი შევიდა ძალაში, რომლის მიხედვითაც, 111-ე მუხლის თანახმად, ადვოკატს არ ჰქონდა უფლება, მიემართა სასამართლოსთვის საგამოძიებოს მოქმედებების _ ამოღებისა და ჩხრეკის განხორციელების თაობაზე. ნივთმტკიცების ამოღება უკვე ინფორმაციის გამოთხოვად ითვლებოდა. მაგალითად, ერთ-ერთ საქმეს გავიხსენებ, ადვოკატი ლევან სამუშია იცავდა ადამიანს, რომელიც ბათუმში ყაჩაღობის ბრალდებით დააკავეს. ის ამტკიცებდა, რომ იმ დროს თბილისში იმყოფებოდა და ითხოვდა, ამოეღოთ მის მიერ იმ დღეს  განხორციელებული სატელეფონო ზარების ნუსხა, საიდანაც ადვილად გაირკვეოდა მართლაც იმყოფებოდა თუ არა თბილისში. როდესაც ადვოკატმა სასამართლოს მიმართა და სურდა მობილური კავშირგაბმულობის კომპანია “ჯეოსელიდან” გამოეთხოვა ინფორმაცია, მოსამართლემ განუცხადა, რომ ეს ამოღებად ითვლება და 111-ე მუხლის თანახმად, ამის უფლება არ გაქვთო. ანუ ადვოკატს საერთოდ შეეზღუდა ინფორმაციის გამოთხოვის უფლება. ეს იყო საშინელება და მინდა ვთქვა, რომ ეს საშინელება ადვოკატებთან მიმართებაში კვლავ გრძელდება.

ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი ადგენს სტანდარტს, ბრალდებისა და დაცვის მხარეების თანაბარი უფლების შესახებ მოწმის დაკითხვის პროცესში, რაც ამყარებს შეჯიბრობითობისა და თანასწორობის პრინციპს. თუმცა ქართველი ადვოკატი მოკლებულია ამ უფლებებს. პროკურორს გაცილებით მეტი უფლებები აქვს, ვიდრე ადვოკატს.

ასეთი ვითარება, რაც საქართველოში ამ წლების განმავლობაში იყო, ევროპის ქვეყნების ისტორიას არ ახსოვს. სააკაშვილის რეჟიმის მმართველობის დროს, 9 წლის მანძილზე, 152 ადვოკატი გაასამართლეს. მსოფლიო ისტორიას არ ახსოვს, ხელისუფლების მიერ ასეთი მასშტაბებით ადვოკატების დევნა. ყველა მათგანი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მისცეს და საყურადღებოა, რომ ყველა მათგანს განაჩენი გამოუტანეს.

როდესაც მე ადვოკატთა ასოციაციის თავმჯდომარე გავხდი, 111 ადვოკატი დამხვდა დაპატიმრებული, ევროპის ადვოკატთა საერთაშორისო ობსერვატორიას მივმართე და ადვოკატთა საერთაშორისო ობსერვატორიის დასკვნით, საქართველოში ადვოკატის საქმიანობა რისკის სფეროდ გამოცხადდა. ითქვა, რომ ქვეყანაში იურიდიული პროფესიის სრული დეგრადირება ხდება და ადვოკატები შიშით ახორციელებენ საკუთარ უფლებამოსულებას. ასეთი დასკვნა  ლუკაშენკოს მიმართ არავის დაუწერია.

შეიძლება ითქვას, წინა ხელისუფლების პერიოდში ერთადერთი პოზიტიური მოვლენა იყო პრესისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის მიღება, რომელმაც უფრო ფართო უფლებები მიანიჭა მედიას, ვიდრე მანამდე ჰქონდა. აღსანიშნავია, რომ ეს მართლაც რევოლუციური კანონი იყო, რომელმაც ჟურნალისტების უფლებები დაიცვა და გამოხატვის თავისუფლებაც ყველაზე მაღლა დააყენა.

– თუმცა მედიას, სასამართლო პროცესებზე აუდიო და ვიდეო ჩანაწერების გაკეთება აეკრძალა. ამ შეზღუდვამ რა პრობლემები წარმოქმნა?

– სანდრო გირგვლიანის საქმის შემდეგ, როდესაც ხალხმა უკვე გაიგო, რა სასამართლო ხელისუფლება გვქონდა ქვეყანაში, ხელისუფლებამ სასამართლო პროცესებზე ვიდეოგადაღება საერთოდ აკრძალა. ეს გააკეთეს გირგვლიანის, ვაზაგაშვილის, გამცემლიძის საქმეების გამო, რადგან ეს საქმეები გახმაურდა და მოქალაქეებმა დაინახეს, რა ქაოსი სუფევდა სასამართლო ხელისუფლებაში, რა რეპრესიული აპარატი მართავდა სასამართლოსა და პროკურატურას და ხელისუფლების მიმართ აგრესია გაიზარდა. ამიტომ ადგნენ და დაზარალებულის ინსტიტუტი საერთოდ გააუქმეს. დაზარალებულს საქმის გასაჩივრების უფლებაც კი არ ჰქონდა, რათა მოსახლეობას არ დაენახა, თუ რა საშინელი სასამართლო იყო ქვეყანაში.

სასამართლო პროცესებზე აუდიო და ვიდეოჩანაწერების აკრძალვამ გამოიწვია ის, რომ სასამართლოში ხდებოდა ოქმების გაყალბება. მოსამართლე, ხშირ შემთხვევაში, იმას კი არ წერდა ოქმში, რასაც მოწმე იტყოდა, არამედ იმას, რაც პროკურატურას თავის საბრალდებო სიტყვაში ეწერა.

ხელისუფლების მიზანი იყო პოლიციური სახელმწიფოს შექმნა. ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევითა და იგნორირებით, ხელისუფლებას სურდა რეპრესიული სახელმწიფო მექანიზმის გაძლიერება, რათა მოსახლეობა მუდმივად შიშის ქვეშ ჰყოლოდა.

– 2003-2012 წლებში რა ცვლილებები განხორციელდა სისხლის სამართლის კოდექსში, რაც ადამიანის უფლებებზე უარყოფითად აისახა?

– ხელისუფლებას, ნულოვანი ტოლერანტობისა და სასტიკი მართლმსაჯულების პოლიტიკა ჰქონდა გამოცხადებული. 2006 წელს, როდესაც საქართველოს პრეზიდენტმა და უზენაესი სასასამართლოს თავმჯდომარემ ნულოვანი ტოლერანტობა გამოაცხადეს, უკვე მაშინვე მოსალოდნელი და ცხადი გახდა, რომ კანონმდებლობაც შესაბამისად შეიცვლებოდა.

შედეგად, შეიცვლა სასჯელთა შეკრებითობის პრინციპი, რამაც იქამდე მიგვიყვანა, რომ ქვეყანაში პატიმრების რაოდენობა კატასტროფულად გაიზარდა. გარდა ამისა, სასამართლო დამნაშავეს მაქსიმალურად მკაცრ სასჯელს უფარდებდა, მაგალითად, თუ მსჯავრდებულს სამიდან ხუთ წლამდე სასჯელი ეკუთვნოდა, მას აუცილებლად 5 წელს უფარდებდნენ. პირობით მსჯავრს თითქმის აღარ იყენებდნენ და აღკვეთის ღონისძიება თითქმის ყოველთვის პატიმრობას ითვალისწინებდა. ვინაიდან გაუქმდა სისხლის სამართლის პროცესში მოქმედი ყველა სხვა ღონისძიება, დარჩა მხოლოდ გირაო და წინასწარი პატიმრობა.

– რაც შეეხება ადვოკატების მდგომარეობას, იმ ფონზე, როდესაც ყველა თქვენი კოლეგა აცხადებდა, რომ სასამართლოს გამამართლებელი განაჩენი თითქმის აღარ გამოჰქონდა, რა ფუნქციები შერჩა ადვოკატს?

– საპროცესო გარიგების ინტიტუტის შემოღებამ განაპირობა ის, რომ ადვოკატი სასამართლო პროცესებს უბრალოდ ესწრებოდა, მოსამართლე თუ ნოტარიუსის როლს ითავსებდა, ადვოკატი მოწმის როლს ასრულებდა. ამიტომ ადვოკატებმა, განსაკუთრებით იმ კვალიფიციურმა ადვოკატებმა, რომლებიც სისხლის სამართლის სფეროში მუშაობდნენ, დაინახეს, რომ არანაირი გავლენის მოხდენა სისხლის სამართლის პროცესის მიმდინარეობასა და კლიენტის ინტერესების დასაცავად არ შეეძლოთ და ბევრმა მათგანმა სამოქალაქო და ადმინსიტრაციულ სფეროში გადაინაცვლა. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ახლა ნელ-ნელა ეს სიტუაცია ისევ იცვლება.

– რატომ დასჭირდა ხელისუფლებას ამგვარი  ცვლილებების განხორციელება, ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული კოდექსი რატომ არ აწყობდა ხელისუფლებას?

– ხელისუფლებას ჰქონდა ძალიან მარტივი ამოცანა – დაეტერორებინა საზოგადოება და შეიძლება ითქვას, რომ მან ამას მიაღწია. ქვეყანა ტოტალიტარულ სახელმწიფოდ იქცა, სადაც ხელისუფლება ყველაფერს აკეთებდა, რომ მოსახლეობა ტერორში ჰყოლოდა, სრულად ეკონტროლებინა საზოგადოება და ხალხს არანაირი პროტესტის და თავისუფლების სურვილი არ გასჩენოდა. ამიტომ ბუნებრივია, ეს ყველაფერი საკანონმდებლო ცვლილებებში და პრაქტიკაშიც ადეკვატურად აისახა.

– თუმცა, ხელისუფლება პოლიციის რეფორმით მუდმივად თავს იწონებდა…

– დიახ, ხელისუფლება კი იწონებდა თავს პოლიციის რეფორმით, მაგრამ სწორედ ამ პოლიციელებს მოწმეებად იყენებდნენ, როდესაც სრულიად უკანონოდ, პოლიტიკური მოტივებით ხდებოდა ადამიანების პოლციისთვის წინააღმდეგობის გაწევის მუხლით დაპატიმრება და პასუხისმგებლობაში მიცემა. პოლიცია გახდა ხელისუფლების პოლიტიკური იარაღი და ეს ძალიან საგრძნობი გახლდათ.

– გასულ წლებში ოპოზიცია საარჩევნო კოდექსში ძირეული ცვლილებების შეტანას არაერთხელ ითხოვდა. რა განაპირობებდა ოპოზიციის პროტესტს, რა საკანონმდებლო ცვლილებები განახორციელა ხელისუფლებამ 2004-2012 წლებში, რაც შემდგომ უარყოფითად აისახა ოპოზიციური პარტიების მდგომარეობასა და საარჩევნო გარემოზე?

– შეიძლება ითქვას, რომ ქვეყნის კონსტიტუციის შემდეგ, ძალიან მნიშვნელოვანი და აქტუალურია საარჩევნო კანონმდებლობა, ვინაიდან სწორედ მასზეა დამოკიდებული ხელისუფლების ფორმირების პროცესი. მმართველმა ხელისუფლებამ საარჩევნო ადმინისტრაციებზე კონტროლი სრულად განახორციელა. ეს იყო ადამიანის უფლებების პირველი შეზღუდვა, როდესაც მმართველი პარტია უპირატეს მდგომარეობაში, დანარჩენი პოლიტიკური პარტიები კი არათანაბარ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ. პირველი დისკრიმინაცია სწორედ აღნიშნული კანონმდებლობის მიღებით გამოიხატა.

რა თქმა უნდა, დისკრიმინაცია იყო, როდესაც კვალიფიციური პარტიების ცნება შემოიღეს. პარტიებს, რომლებმაც საპარლამენტო თუ საპრეზიდენტო არჩევნებში მინიმალური ბარიერი გადალახეს, კვალიფიციური ეწოდათ, ხოლო დანარჩენ პარტიებს ყველანაირი უფლება წაართვეს. მაშინ როდესაც, კონსტიტუციითაც და კანონითაც, ყველა პარტიას მოეთხოვებოდა, ამომრჩეველთა მიერ დადატურებული 25 ათასი ხელმოწერა შეეტანა ცესკოში. ამ ხელმოწერების თანახმად, ის უკვე კვალიფიცური სუბიექტად ითვლებოდა და არჩევნებში მონაწილეობასაც იღებდა. თუმცა ეს არ გაითვალისწინეს და ეს პარტიები კვალიფიციური სუბიექტებთან მაინც არ გაათანაბრეს.

აღსანიშნავია ასევე პარტიებისთვის ტელეკომპანიებში რეგლამენტირებული საეთერო დრო, რომელიც წინასაარჩევნოდ ორი-სამი მილიონი ღირს. ამ შემთხვევაშიც, დომინანტურ პარტიებს დაახლოებით ხუთმილიონიანი შეღავათი დაუწესეს. არადა, ამ პარტიებს ფინანსური წყაროების მოძიებაც არ სჭირდებოდათ.

ამას მოჰყვა კონტროლის პალატის შესახებ კანონი (მაშინ ასე ეწოდებოდა), რომელიც უფრო გაამკაცრეს იმ პოლიტიკური სუბიექტების მიმართ, რომლებიც არაკვალიფიცურს წარმოადგენდნენ და ამ პარტიებს ყოველ კვირა უნდა წარედგინათ ანგარიში, ვინ რამდენი თანხა გადაურიცხათ, საიდან მოიძიეს ფინანსური წყაროები, ლეგიტიმურია თუ არა ეს ქონება, რაში დახარჯეს თანხა… ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, მხოლოდ ამ დოკუმენტაციის მოგროვებაზე უამრავი დრო იხარჯებოდა, რაც საარჩევნო კამპანიაზე უარყოფითად აისახებოდა. ანუ თავისუფლების ხარისხი ხელოვნურად შეიზღუდა და ოპოზიცურ პარტიებზე კონტროლის მექანიზმი გაიზარდა.

ასეთმა არათანმიმდევრულმა დამოკიდებულებამ, ასეთმა დისკრიმინაციულმა გრადაციებმა დაარღვია კონსტიტუციური პრინციპი, რომლის მიხედვითაც ამქვეყნად ყველა თანაბარია. კონსტიტუციის თანახმად, ნებისმიერი ნიშნით დისკრიმინაცია აკრძალულია, თუმცა ამ კანონმდებლობით კონსტიტუცია პირდაპირ  დაირღვა და ჩვენდა სამწუხაროდ, ეს კანონი დღესაც ძალაშია.

– რა ცვლილებები განახორციელა ხელისუფლებამ სამოქალაქო კანონმდებლობაში?

– სახელმწიფოს ჰქონდა ყველაფრის უფლება და ის არამარტო დომინანტურ და უპირატეს მდგომარეობაში იყო, ხელისუფლებას არანაირი ვალდებულება არ ეკისრებოდა. სამაგიეროდ, ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს დაეკისრათ ყველანაირი ვალდებულება, შეეზღუდათ უფლებები და საპროცესო და ე.წ. მატერიალურმა კანონმდებლობამ აბსოლუტური უთანასწორობა შექმნა. ადამიანს რომ ეჩივლა ზემდგომ ინსტანციაში, შედეგი არ ჰქონდა. ვინმემ თქვას ერთი მაგალითი მაინც, როდესაც საკასაციო საჩივარი განიხილა სასამართლომ. ეს იყო ადამიანის კონსტიტუციური უფლების პირდაპირი შეზღუდვა. კონსტიტუციის 42-ე მუხლში წერია, რომ ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად სასამართლოს მიმართოს და ყველას დაცვის უფლება გარანტირებულია, თუმცა ადამიანებს ეს უფლება წაართვეს.

შემოიღეს პრინციპი, რომ ყველა ინსტანციაზე, საკასაციო იქნება ეს თუ სააპელაციო, საჩივარი აუცილებლად უნდა იყოს დასაშვები. ანუ გამოძიება ყველა მომჩივანისგან ითხოვს, რომ თურმე ამა თუ იმ საქმის განხილვას უნდა ჰქონდეს სამართლის განვითარებისთვის აუცილებლად მნიშვნელოვანი ფუნქცია. გამოდის, რომ უზენაესი სასამართლო კანონის ენით მეუბნება, დამიმტკიცე, რომ შენს საქმეს სამართლის განვითარებისთვის მნიშვნელობა აქვსო. მე რატომ მავალებს ამას სახელმწიფო? მე ხომ ჩემი უფლებების, ინტერესების დასაცავად მივდივარ ზემდგომ ინსტანციაში?! ასეთი დრაკონული დამოკიდებულება მოქალაქეების ინტერესების მიმართ კერძო სამართლებრივ ურთიერთობებში, მე ვფიქრობ, იყო ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დისკრიმინაცია, რაც კი სამოქალაქო სფეროში განხორციელებულა.

ჩვენ მიერთებულები ვართ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციას, სადაც წერია, რომ ნებისმიერი უკანონო განაჩენი ან გადაწყვეტილება აღიქმება სახელმწიფოს მხრიდან საკუთარი უფლებების ბოროტად გამოყენებად და ყველა ასეთი ადამიანი მსხვერპლია და ექვემდებარება უპირობო კონტრდაცვას და თავისუფლების აღდგენას. თუმცა ერთი მაგალითიც არ არსებობს, თუნდაც 2012 წლამდე ან ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ, რომ ამ ნაწილში რაიმე შესრულდა.

საქართველოს პარლამენტმა მიიღო დადგენილება 200 პოლიტპატიმრის მიმართ, თუმცა, აქედან რომელმა მათგანმა მიიღო კომპენსაცია? რომელი მათგანი აღიარეს მართლმსაჯულების მსხვერპლად? ვინ დასაჯეს ამ ყველაფრის გამო?

ახლანდელმაც და მაშინდელმა ხელისუფალმაც რომ იცოდეს, პასუხს აგებს ჩადენილი ქმედებებისთვის, რა თქმა უნდა, ასეთ რაღაცებს არ გააკეთებს.

– ანუ გამოდის, რომ მთავარი პრობლემა დაუსჯელობის სიდრომია, რაც შემდგომში სხვა სერიოზულ პრობლემებს წარმოშობს?

– დიახ და პრობლემა არის ის, რომ სახელმწიფოს არ სურს, შეასრულოს კონსტიტუციით ნაკისრი ვალდებულებები.

არ გვაქვს შრომის კანონმდებლობა. დაახლოებით ასზე მეტი კონვენცია არსებობს შრომის სფეროს რეგულაციისთვის, რომელზეც საქართველოც მიერთებულია, მაგრამ ერთი მაინც დამისახელოს ვინმემ, რომელი კონვენცია შესრულებულა საქართველოში?!

კანონი აღსრულების შესახებ, რომელიც სააკაშვილის მმართველობის დროს მიიღო საქართველოს პარლამენტმა, დღესაც ძალაშია. ამ კანონის თანახმად, აღმასრულებელს მიეცა განუსაზღვრელი უფლებები. როდესაც სასამართლოს გადაწყვეტილებით ადამიანს ანგარიშიდან თანხას მოუხსნიან, აქედან 6-7% აღსრულების ბიუროს ეკუთვნის. ნოტარიუსებს მიეცათ უფლება, სასამართლოს გარეშე მიიღონ გადაწყვეტილება. მაშინ როდესაც კონსტიტუციის 21-ე მუხლში პირდაპირ წერია, რომ საკუთრების უფლება ხელშეუვალია და საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის საკუთრების ჩამორთმევა დასაშვებია მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით. აღსრულების კანონში კი სულ სხვა რამ წერია – სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე, ნოტარიუსს შეუძლია ნებისმიერი სახელშეკრულებო ვალდებულების აღსასრულებლად გასცეს სააუქციონო ფურცელი და აღსრულების ეროვნულ ბიუროს აქუციონზე გასაყიდად გამოიტანოს ქონება ისე, რომ პირმა ამის შესახებ არც იცოდეს. ასასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე როგორ შეიძლება საკუთრების გაყიდვა? ეს არის კონსტიტუციის პირდაპირი დარღვევა.

ამიტომ რთულია ისაუბრო რომელიმე კანონდარღვევაზე, მთლიანად კანონმდებლობა რომ მიმოვიხილოთ, აღარაფერს ვამბობ სისხლის სამართალზე, უამრავ დარღვევას აღმოვაჩენთ. სახელმწიფოში ყველაფერი ადამიანის უფლებების შესალახად იყო მიმართული.

– ბატონო ირაკლი, თქვენ ხშირად აპროტესტებდით არსებულ შრომის კოდექსს, რა იყო ყველაზე მიუღებელი და უარყოფითი ამ კოდექსში, რაც ყველაზე მეტად აზარალებდა დასაქმებულს?

– 2006 წელს ხელისუფლებამ მიიღო შრომითი კანონმდებლობა, რომელიც იყო აბსოლუტურად ცალმხრივი, ვინაიდან დამსაქმებლებს ანიჭებდა განუსაზღვრელ  უფლებებს, ხოლო დასაქმებულებს უწესებდა ვალდებულებებს და ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, თითქოს თითოეული დასაქმებული იმისთვის იყო ამ ქვეყანაზე დაბადებული, რომ დამსაქმებელს მომსახურებოდა.

ხელისუფლება ცრუობდა, როდესაც აცხადებდა, თითქოს ევროპულ ნორმებს და სტანდარტებს იცავდა. სინამდვილეში, არსებული შრომის კოდექსით, ყველაფერი ევროპული დანგრეული და იგნორირებული იყო. არ მიმდინარეობდა დიალოგი დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის, ზეგანაკვეთური სამუშაო იყო განუსაზღვრელი რაოდენობით, დამსაქმებელს სრული უფლება ჰქონდა, ლიმონივით გამოეწურა დასაქმებული და შემდეგ გადაეგდო.

შრომის კოდექსის 37-ე მუხლის თანახმად, დასაქმებულთან კონტრაქტის შეწყვეტა ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე შესაძლებელი იყო, მხოლოდ დამსაქმებლის სურვილი იყო საკმარისი და ადამიანი უმუშევარი რჩებოდა.

– ბატონო ირაკლი, როგორც პროფესიული კავშირების გაერთიანების თავმჯდომარეს, დასაქმებულები, ალბათ, საჩივრებით მოგმართავდნენ. ძირითადად რა პრეტენზია ჰქონდათ დამსაქმებლებთან?

– რაც ჩამოვთვალე, ეს ყველაფერი სერიოზულ პრობლემებს ქმნიდა, ამასთან ერთად, პრობლემას წარმოადგენდა განუსაზღვრელი სამუშაო დრო, 37-ე მუხლის თანახმად, დამსაქმებელს კონტრაქტის შეწყვეტა და ამ ხალხის ქუჩაში გაყრა სრულიად თავისუფლად შეეძლო, პროფკავშირების შექმნის გამო ხალხს სამსახურებიდან ათავისუფლებდნენ  და სამწუხაროდ, ეს ადამიანები სამართალს ვერსად პოულობდნენ. ამ შემთხვევაში, სასამართლოს დამოუკიდებლობაც კი არ ქმნიდა პრობლემას, რადგან მთავარი პრობლემა თავად ნეგატიური შრომის კოდექსი იყო და ამ კოდექსის მიხედვით, ყველა შემთხვევაში დამსაქმებელი რჩებოდა მოგებული.

– თუ ყოფილა შემთხვევა, რომ ვინმე დამსაქმებელი დასჯილა მშრომელის უფლებების დარღვევისთვის?

– არა, მსგავსი შემთხვევა არ ყოფილა. დამსაქმებლებს ვსჯიდით ჩვენ, როდესაც მათ გაფიცვებს ვუწყობდით. იქ სადაც კოლექტივი ძლიერი იყო და უძლებდა ზეწოლას, ეს გამოდიოდა. იმ შანტაჟის მიუხედავად, რასაც ძალოვანი სტრუქტურები და სახელმწიფო ჩინოვნიკები ჩვენს მიმართ ახორციელებდნენ, მაინც ვახერხებდით გარკვეული წარმატებების მიღწევას და კომერციულ ხელშეკრულებებსაც ვაფორმებდით დამსაქმებელთან, მაგრამ ასეთი მხოლოდ ერთეული შემთხვევები იყო.

– მიუხედავად თქვენი და საზოგადოების პროტესტისა, რატომ არაფერი შეიცვალა მთელი 9 წლის განმავლობაში? ხელისუფლებას რაში აწყობდა შრომის კოდექსის ასეთი სახით არსებობა დდა არა კოდექსის, რომელიც დაიცავდა მშრომელთა უფლებებს? რა იყო ხელისუფლების ინტერესი ამ შემთხვევაში?

_ ხელისუფლების დეკლარირებული პასუხი ამაზე ის იყო, რომ რაიმე ტიპის რეგულაციის დაწესება დამსაქმებლებისთვის, ბიზნესმენებს და ინვესტორებს დააფრთხობდა, თუმცა, ეს იყო მხოლოდ დეკლარირებული მიზეზი. რეალური მიზეზი ის გახლდათ, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებს სურდათ ამერიკელი რესპუბლიკელებისთვის დაემტკიცებინათ, რომ იმ იდეების, რაც ნეოლიბერტარიანიზმთან დაკავშირებით აქვთ ამერიკელ რესპუბლიკელებს და არამარტო მათ, მსოფლიოს ყველა ნეოლიბერტარიანელს, ჩვენთან დანერგვაც  შესაძლებელი იყო და ყოფილმა ხელისუფლებამ საკუთარი მოქალაქეები, გარკვეულწილად, ლაბორატორიულ საცდელ ობიექტებად აქცია და ცდები ჩაატარა ჩვენ ქვეყანაზე.

მე დღეს მაოცებს, როდესაც ყოფილი ხელისუფლების წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერა მათი დამსახურებაა. გაიხსენეთ, ვინ მუშაობდა ამ საკითხებზეო და მხედველობაში ჰყავთ ლევან რამიშვილი, გიგა ბოკერია და ვატო ლეჟავა, არადა ეს ის ხალხია, რომელიც მუდმივად იმას გვეუბნებოდა, რომ ევროპა ეს არის სოციალისტურ-კომუნისტური, არაბებითა და მაროკოელებით ჩაძირული სამყარო. ევროკავშირს თავი უნდა დავანებოთ და შესაძლებლობების ქვეყანა ამერიკა, სინგაპური და დუბაია. მათ მიერ რეკლამირებული დუბაი და სინგაპური კი, არც გეოგრაფიულად და არც ეკონომიკურად ევროპა არ არის.

– ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ შრომის კოდექსში გარკვეული ცვლილებები განხორციელდა, რამდენად საკმარისია ეს ცვლილებები ვითარების გამოსასწორებლად?

– არათუ საკმარისი არ არის, იმ ცვლილებების იმპლემენტაციაც არ ხდება და ახლა უკვე ჩვენ გვაქვს შედარებით კარგი შრომის კოდექსი, მაგრამ მხოლოდ ქაღალდზე. მოსახლეობა მაინც ვერ სარგებლობს ამ ცვლილებებით.

უბრალოდ, შეიცვალა დამოკიდებულება და ის შანტაჟი და გაფიცულების ხელკეტებით ცემა და დაპატიმრება აღარ ხდება, რადგან მთავრობა დამსაქმებლების სასარგებლოდ აღარ ერევა დასაქმებულისა და დამსაქმებლის ურთიერთობაში, დიალოგის მაგიდასთან ბევრი საკითხი დარეგულირდა. ეს კოდექსს არ გაუკეთებია, ეს იმ გარემომ გააკეთა, სადაც თავისუფლების ჰაერი ჩაისუნთქეს დასაქმებულებმა.

– რა ვითარება შექმნა ქვეყანაში ხელისუფლების მიერ 2003-2012 წლებში განხორციელებულმა საკონსტიტუციო ცვლილებებმა?

– 2004 წელს, ახალი ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ, განხორციელდა მთელი რიგი კონსტიტუციური ცვლილებები, რომლის შედეგადაც, ხელისუფლების შტოებს შორის ბალანსი დაირღვა. სხვათა შორის, ამის გამო ხელისუფლებამ საერთაშორისო ორგანიზაციების კრიტიკაც დაიმსახურა.

კონსტიტუციური ცვლილებებიდან გამომდინარე, გატარდა, ასე დავარქვათ _ ანტისასამართლო რეფორმა, რომლის ძალითაც, სასამართლოს დამოუკიდებლობა ბოლომდე შეიკვეცა და სასამართლო გახდა, პრაქტიკულად, პროკურატურისადმი დაქვემდებარებული უწყება. კარგად გვახსოვს, რომ მოსამართლეები სასამართლო გადაწყვეტილებების შესახებ დავალებებს პირდაპირ მთავარი პროკურორისგან იღებდნენ.

გარდა ამისა, ადამიანის უფლებებს ზიანი მიაყენა შინაგან საქმეთა და უშიშროების სამინისტროების გაერთიანებამ, ვინაიდან მთელი ოპერატიული ძალაუფლება ერთი უწყების ხელში მოექცა. ჩამოყალიბდა ერთი მონსტრი და რეალურად განუზომელი უფლება მიენიჭა შინაგან საქმეთა სამინისტროს, ხოლო მისი დამაბალანსებელი ნებისმიერი სტრუქტურა _ სახალხო დამცველიდან დაწყებული, პარლამენტითა თუ სხვა უწყებებით დასრულებული, ბუტაფორიად იქცა.

მთლიანობაში, ეს ყველაფერი ძალიან წააგავდა მმართველობის იმ სისტემას, რომელიც მე-20 საუკუნის 30-იანი წლების საბჭოთა კავშირში იყო და რომელიც, ზოგადად, ავტორიტარულ ქვეყნებშია. მმართველობის ამ მოდელს ეწოდება პოლიციური სახელმწიფო და ჩვენ ასევე კარგად გვახსოვს, როგორ განახორციელა ხელისუფლებამ პოლიციის შესახებ კანონში ცვლილება “გონივრული ეჭვის” შესახებ, რის შემდეგაც მოქალაქეების უკანონოდ დაკავება, ჩხრეკა, შემოწმება “გონივრული ეჭვის” საფუძველზე დასაშვები გახდა.

– იურისტების განცხადებით, პრობლემებს ქმნიდა ასევე კონსტიტუციის ხშირი ცვლილებები…

– იმ ქვეყნებში, სადაც კონსტიტუციონალიზმის ტრადიცია არსებობს, რა თქმა უნდა, კონსტიტუციის ასეთი ხშირი ცვლილებები გამართლებული არ არის. კონსტიტუცია იმით განსხვავდება სხვა კანონებისგან, რომ ის უნდა იყოს მყარი დოკუმენტი. ცნობილი ფაქტია, რომ აშშ-ის კონსტიტუციაში 200 წლის მანძილზე იმდენი ცვლილებება შევიდა, რამდენიც სააკაშვილის 9-წლიანი მმართველობის განმავლობაში განხორციელდა საქართველოს კონსტიტუციაში. თავისთავად ის ფაქტი, რომ ხელისუფლების ნებისმიერი კაპრიზი კონსტიტუციაში ასახვას ჰპოვებდა, ბუნებრივია, კონსტიტუციას ავტორიტეტს და რეპუტაციას უკარგავდა.

– კაპრიზი ახსენეთ, რამდენად ითვალისწინებდა ამა თუ იმ ცვლილების განხორციელებისას ხელისუფლება საზოგადოების, ოპოზიციის, იურისტების მოსაზრებებს?

– ხელისუფლება არასდროს არავის მოსაზრებას არ ითვალისწინებდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს კონსტიტუციური შესწორებები იმითაც გამოირჩეოდა, რომ ყოველთვის, რა ფორმითაც იყო ინიციირებული ესა თუ ის ცვლილება ხელისუფლების მიერ, იმ ფორმითვე ხდებოდა მისი დამტკიცება. კონსტიტუცია, ნებისმიერ ქვეყანაში, ისევე როგორც ბევრი საკანონმდებლო აქტი, ხდება ხოლმე კონსენსუსის საგანი. მაგალითად, არავის ეგონოს, რომ ობამა რასაც მოისურვებს, თავის სურვილისამებრ შეიტანს შესწორებებს ამერიკის კოსნტიტუციაში. ის იძულებულია, ნებისმიერ ცვლილება, არა მარტო ოპოზიციას, არამედ სხვა გავლენიან საზოგადოებრივ ჯგუფებსაც შეუთანხმოს. თუმცა საქართველოში ეს პროცედურა დაცული არასდროს ყოფილა. ჩვენი სურვილი იყო ნომინალურად მაინც ყოფილიყო ასახული ჩვენი შენიშვნები კონსტიტუციაში, მაგრამ ხელისუფლებისთვის ნებისმიერი განსხვავებული აზრი მიუღებელი იყო.

– წლების განმავლობაში მწვავე კრიტიკას იმსახურებდა საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი, რომლის მეშვეობითაც ბიუჯეტში საკამოდ დიდი თანხები ირიცხებოდა. რა პრობლემებს ქმნიდა საპროცესო შეთანხმება?

– საპროცესო შეთანხმება იყო ევროპული კანონმდებლობისთვის უცხო, ამერიკის შეერთებული შტატებიდან შემოტანილი ინსტიტუტი, რომელიც საქართველოში კიდევ უფრო დაამახინჯეს, ვიდრე ეს თავად აშშ-შია. უნდა ითქვას ისიც, რომ ამ ამერიკულ ინსტიტუტს ევროპაში მაინც და მაინც პატივს არ სცემენ, თუმცა საქართველოში საპროცესო შეთანხმებამ პირდაპირ ვაჭრობის სახე მიიღო. პრაქტიკულად, მართლმასჯულება უფუნქციოდ იყო დატოვებული. გვახსოვს, რომ ბრალდებული, იმის მაგივრად, რომ მტკიცებულებები მოეპოვებინა და თავი გაემართლებინა, ისეთ ადვოკატს ქირაობდა, რომელიც პროკურატურასთან კარგად ივაჭრებდა. ფაქტობრივად, მხარეთა შეჯიბრობითობის პრინციპმა, რომელიც დემოკრატიულ ქვეყნებში აღიარებულია, საქართველოში აზრი დაკარგა.

– როგორ სისხლის სამართლის პოლიტიკას ახორციელებდა სახელმწიფო 2003-2012 წლებში და როგორ აისახებოდა განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგები ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე?

– ქვეყანაში სისხლის სამართლის პოლიტიკა, ფაქტობრივად, არ არსებობდა. მოსამართლე გადაწყვეტილებას ამა თუ იმ მაღალჩინოსნის შეხედულების შესაბამისად იღებდა. სხვათა შორის, მინდა გითხრათ, რომ პროკურატურის მიერ მიტანილ დოკუმენტებს, თუნდაც ეს ყოფილიყო სუფთა ფურცელი, სასამართლო მაინც აუცილებლად სცნობდა და გამამტყუნებელ განაჩენს გამოიტანდა. რას დაემსგავსა ჩვენი სამართლებრივი სფერო და რა საშინელი წლები გამოვიარეთ, ამის გაფიქრებაც კი მზარავს.

მთელი პასუხისმგებლობით შემიძლია ვთქვა და თითოეული განაჩენი და სისხლის სამართლის საქმეც, ალბათ, ამას ადასტურებს, რომ 2003 წლიდან, ანუ ნაციონალური მოძრაობის ხელისუფლებაში მოსვლის დღიდან, მიმდინარეობდა ადამიანების განსჯა და დასჯა ამა თუ იმ თანამდებობის პირის კონკრეტული შეხედულებების შესაბამისად.

პრობლემა არ იყო იმდენად საკანონმდებლო ცვლილებებში, ვინაიდან, რაც არ უნდა საკანანმდებლო ცვლილებები განხორციელებულიყო, ევროპულ სტანდარტებს მაინც ვერ გასცდებოდა. ამა თუ იმ მუხლის რადიკალური ცვლილება და დრაკონულ კანონად ქცევა, საერთაშორისო საზოგადოების თვალთახედვის არეში აუცილებლად მოხვდებოდა და ასე ვერ მოიქცეოდნენ. ამიტომ, ვიზუალურად ყველაფერი კარგად ჩანდა, ვითომ ლიბერალური კანონმდებლობა გვქონდა, ადამიანის უფლებებიც დაცული იყო, სინამდვილეში კი, რაც ხდებოდა, კარგად ვიცით.

400 ათასამდე კაცია გასამართლებული “ნაციონალების” მმართველობის დროს. ფაქტობრივად, მთელი ერი კრიმინალურ ერად მოვინათლეთ. ეს იმიტომ მოხდა, რომ არ არსებობდა სამართლებრივი პოლიტიკა და შეიძლება ითქვას, რომ სამართლებრივი ჩარჩოებიდან გასულები ვიყავით.

– ადვოკატებმა რამდენჯერმე საპროტესტო აქციაც გამართეს. რა პრობლემები შეგექმნათ ადვოკატებს?

– ხელისუფლებამ მასობრივად დაიწყო ადვოკატების ინსტიტუციონალური დევნა. მათ პროვოკაციებს უწყობდნენ. ბოლო პერიოდში განხორციელებული ცვლილებებით კი, ბრალდებულისა და ადვოკატის უფლებები გათანაბრდა. ჯერ კიდევ ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის დროს, ადვოკატის ჩხრეკის უფლებაზე უზენაესი სასამართლოდან სანქცია გჭირდებოდა და ეს ძალიან იშვიათად, განსაკუთრებულ შემთხვევებში ხდებოდა. ეს ყველაფერი შეიცვალა “ნაციონალების” მმართველობის დროს.

მიუხედავად ამისა, ასეთი კანონმდებლობის პირობებში, ასეთ რთულ სიტუაციაშიც კი, ვფიქრობ, მაინც შესაძლებელი იყო კვალიფიციურ იურისტს საკუთარი საქმიანობა წარმატებით განეხორციელებინა, სასამართლო რომ სამართლიანი ყოფილიყო, მაგრამ ამ შემთხვევაში იურისტის კვალიფიკაცია არავის აინტერესებდა. ადვოკატს მტკიცებულებების მთელი კასკადი რომ წარედგინა სასამართლოსთვის და არაერთ საქმეში გვაქვს ასეთი რამ, შედეგი მაინც ნული იყო. მთავარი პრობლემა სამართლიანი სასამართლოს არარსებობა იყო.

“ნაციონალების” ხელისუფლებაში მოსვლის პირველივე დღეებიდან, 2003 წლიდან ამაზე ვლაპარაკობდი, თუმცა უშედეგოდ.  ალბათ გახსოვთ, 2004 წლის 9 იანვარს, დასავლეთ საქართველოში, კერძოდ კი ქუთაისში, მოსახლეობამ ერთ-ერთი პირის დაკავება გააპროტესტა, რადგან 104 წლის ბებიას ავტომატი ჩაუდეს საწოლში. შეეშალათ. ეს არის ნამდვილი ფაქტი და როდესაც ეს ფაქტი მოსახლეობამ გააპროტესტა, პირველად იმ ხელისუფლებამ მაშინ აღმართა ხელი ქართველ ერზე და გაქცეულ ხალხს ტყეში სდიეს, რომ მათი სამართლიანი პროტესტი ჩაეხშოთ. ანუ მიზანი შიშის ფაქტორის დამკვიდრება და საზოგადოების მართვა იყო და ამ შიშით კიდეც მართეს 9 წელი საზოგადოება. მე ძალიან კარგად მახსოვს ის დრო, როდესაც ციხეში მთასავით კაცები ჩურჩულით მელაპარაკებოდნენ. თავი აწიეთ, გამარჯობა თქვით-მეთქი, ვეუბნებოდი. მისალმების უფლებას არ აძლევდნენ.

ხელისუფლება ტრაბახობდა, ბიუჯეტი შევავსეთ და ასეთი და ისეთი წარმატებები გვაქვსო და დღეს, როცა ბიზნესმენებმა ხმა ამოიღეს, ცხადი გახდა, თურმე  როგორც ავსებდნენ ბიუჯეტს. ქვეყანაში არაფერი არ მუშაობდა, სახელმწიფო ბიუჯეტი საპროცესო შეთანხმებიდან შემოსული თანხით ივსებოდა. არაადეკვატურია, ადამიანს გირაოს სახით 6 მილიონი ლარი გადაახდევინო. მაღალგანვითარებულ ქვეყნებშიც კი, სადაც ხელფასი 5-10 ათასი ევრო აქვთ, იქაც არ აკეთებდნენ ამას. ამ გაღატაკებულ ქვეყანაში, ხალხი რომ იმას ცდილობდა, პურის ფული როგორმე ეშოვა და თავი გადაერჩინა, ადეკვატური იყო ხელისუფლების მხრიდან ასეთი საქციელი? ნახევარი საქართველო ქუჩაში, უსახლკაროდ დატოვეს.

– რა საკონსტუტიუციო ცვლილებები განახორციელა ხელისუფებამ 2003-2012 წლებში, რამაც შემდგომში ადამიანის უფლებებზე უარყოფითი გავლენა მოახდინა?

– 2004 წლის თებერვალში, ახლადარჩეულმა პრეზიდენტმა სააკაშვილმა კანონმდებლობაში რევოლუციური ცვლილებები განახორციელა და 1995 წლიდან მოქმედი კონსტიტუცია, რომელიც საერთაშორისო ექპსპერტების მიერ შეფასებული იყო, როგორც ახალგაზრდა რესპუბლიკის დემოკრატიული განვითარებისთვის  აუცილებელი საფუძველი, ფაქტობრივად ტირანიად გადააქცია. დასახელებული კონსტიტუცია წარმოადგენდა საპარლამენტო მართვის ამერიკულ მოდელს, რომლითაც უზრუნველყოფილი იყო ხელისუფლების სამივე შტოს დამოუკიდებლობა და ურთიერთდაბალანსება. პრეზიდენტს უფლება არ ჰქონდა, დაეთხოვა პარლამენტი და აღმასრულებელი ხელისუფლების ფორმირება და მის საქმიანობაზე კონტროლი მთლიანად პარლამენტის პოლიტიკური პრეროგატივა გახლდათ. საქართველოს კონსტიტუცია, კერძოდ კი, 52-ე მუხლი, ცალსახად უზრუნველყოფდა დეპუტატის აზრის გამოხატვის თავისუფლების გარანტიას, მის იმუნიტეტს, რაც საბოლოო ჯამში, ოპოზიციის თავისუფალი მოღვაწეობის მაღალ ხარისხს განაპირობებდა. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა გარანტირებული იყო იუსტიციის უამღლესი საბჭოს შემადგენლობითაც. ქვეყანაში მეოთხე ხელისუფლების თავისუფლების ხარისხი არ ჩამოუვარდებოდა არცერთი დემოკრატიული სახელმწიფოს სტანდარტებს.

2004 წელს განხორციელებული საკონსტიტუციო ცვლილებების შედეგად აღმასრულებელი ხელისუფლების ფორმირება და დაკომპლექტება მთლიანად პრეზიდენტის პრეროგატივაში მოექცა, მანვე მიიღო პარლამენტის დათხოვნის უფლებამოსილება. საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის თანახმად, პრეზიდენტს უფლება მიეცა, ჩარეულიყო პარლამენტის საქმიანობაში.  საკონსტიტუციო ცვლილებების მიხედვით, მთავრობა გადაიქცა საკანონმდებლო პროექტების მთავარ დამკვეთად, პარლამენტს არ ჰქონდა უფლება, საკუთარი ინიციატივით მიეღო კანონი, ან რაიმე ცვლილება შეეტანა კანონმდებლობაში.

შესაბამისად, პარლამენტი პოლიტიკური მძევლის როლში აღმოჩნდა, ვინაიდან მთავრობის ინიცირებული კანონის მიუღებლობის შემთხვევაში, კონსტიტუციის 51-ე და 81-ე მუხლების შესაბამისად, შესაძლებელი იყო, პრეზიდენტს პარლამენტი საერთოდ დაეთხოვა. გაუქმებულ იქნა დეპუტატის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიები და ცვლილებების მიხედვით, აღარ იყო საჭირო პარლამენტის თანხმობა დეპუტატის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნის დაწყების თაობაზე და პასუხისგებაში მიცემაზე, რამაც საგამოძიებო ორგანოებს უფლება მიანიჭა, დეპუტატი დაკითხონ მოწმედ, ეჭვმიტანილად ან ნებისმიერი საფუძვლით, თუნდაც საკუთარი აზრის თავისუფლად გამოხატვისთვის.

დასახელებული ცვლილებების შედეგად, უხეშად დაირღვა ხელისუფლების მოწყობის კონსტიტუციით აღიარებული ძირითადი დემოკრატიული პრინციპები, რაც ხელისუფლების დანაწილებას ითვალისწინებს. კონსტიტუციაზე პოლიტიკური ძალადობის ჩემი ასეთი კატეგორიული შეფასება სუბიექტური მიდგომის შთაბეჭდილებას ახდენს, ამიტომ მივუთითებ, რომ საქართველოს კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებების შესახებ არსებობს ვენეციის კომისიის ცალსახად უარყოფითი დასკვნა მისი პრეზიდენტის, ჯანი ბუკიკიოს ხელმძღვანელობით, რომლის კომპეტენციაში ეჭვის შეტანაც შეუძლებელია.

ასეთი ცვლილებებით დაიწყო სახელმწიფომ ტერიტორიული მოწყობაც. მოგეხსენებათ, ყარსის ხელშეკრულების საფუძველზე, შეიქმნა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა და ხელმომწერი სახელმწიფო წარმოადგენდა ავტონომიის დაცვის გარანტიას. პრეზიდენტმა სააკაშვილმა, მისი არჩევის პირველი დღეებიდანვე, განუზომელი აგრესია გამოავლინა ავტონომიის ხელმძღვანელობისადმი და მდგომარეობა ისე დაიძაბა, რომ ავტონომიის ხელმძღვანელმა პოსტი დატოვა და უცხოეთში წავიდა.

2004 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კონსტიტუციური კანონი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუციის შესახებ, რომლითაც გაუქმდა მანამდე მოქმედი კონსტიტუცია, ხოლო ახალი კონსტიტუციის თანახმად, აჭარის მოსახლეობას წაერთვა აჭარის ხელმძღვანელის არჩევის შესაძლებლობა და ეს უფლება მიენიჭა საქართველოს პრეზიდენტს, რომელიც ავტონომიის მთავრობის მეთაურს ნიშნავდა. აჭარის ავტონომიის წარმომადგენლობით ორგანოს ჩამოერთვა თვითმმართველობის უფლებამოსილება და იგი მხოლოდ ფორმალურად ფუნქციონირებდა. მთავრობის საქმიანობა კი იმდენად შეზღუდული იყო, რომ დამოუკიდებლად ვერც ერთ გადაწყვეტილებას ვერ იღებდა.

სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუციური რეფორმირება არ პასუხობდა სახელმწიფო მოწყობის საკონსტიტუციო და ტერიტორიული ერთეულების სტრუქტურულ-ორგანიზაციულ შესაბამისობას. რაც შეეხება საერთო სასამართლოების შესახებ კანონს, პირველი ინსტანციის სასამართლოში ფუნქციონირებდნენ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულები, თუმცა შემდეგ შეიქმნა ამჟამად მოქმედი ინსტიტუციური სისტემა – პირველი ინსტანციის სისხლის სამართლის სასამართლო გადატანილ იქნა ოლქების და გუბერნიების ადმინისტრაციულ ცენტრებში, რაც მინიმუმ, ასი კილომეტრითაა დაშორებული მოსახლეობისგან.

ვინაიდან ხელისუფლების საკანონმდებლო და აღმასრულებელი შტო ფაქტობრივად ექვემდებარებოდა მმართველი პარტიის პოლიტიკურ ინტერესებს, საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, იუსტიციის საბჭოს უპრეცედენტო უფლებამოსილება მიენიჭა. სასამართლო იუსტიციის სათათბირო ორგანოს კონტროლის ქვეშ მოექცა. 2005 წელს იუსტიციის საბჭომ არაკანონიერად მიიჩნია უზენაესი სასამართლოს ანალოგიური შემადგენლობით დაკომპლექტება, რის შემდეგაც ორ მოსამართლეს დაატოვებინეს თანამდებობები, უნდა აღინიშნოს, რომ ორივე მოსამართლე უმაღლესი კვალიფიციკაციის გახლდათ. აღსანიშნავია, რომ ხელისუფლება ასეთ პოლიტიკას შეგნებულად ახორციელებდა.

– რატომ იქცეოდა  ასე წინა ხელისუფლება?

– ხელისუფლების მიზანი იყო, შიშის ქვეშ ჰყოლოდა ყველა. ამან შედეგად ის გამოიწვია, რომ გამამართლებელი განაჩენი სასამართლოს ფაქტობრივად აღარ გამოჰქონდა.

კონსტიტუციური ცვლილებების შედეგად, ქვეყანაში პროკურატურის როლი, ფუნქცია და ადმინისტრაციული სახელმწიფო მოწყობის სისტემაც შეიცვალა. 1995 წლის კონსტიტუციის მიხედვით, პროკურატურა აღმასრულებელი ხელისუფლების შემადგენლობიდან გამოსული იყო და შედიოდა მართლმსაჯულების სისტემაში, ანუ სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებელი შტოს იერარქიაში, რომელიც ახორციელებდა ზედამხედველობას სისხლის სამართლის საქმეების კანონიერებაზე. ცვლილებების შემდეგ გამოძიებაზე ზედამხედველობის ორგანო თავად იყო საგამოძიებო დაწესებულება. ეს საკონსტიტუციო ცვლილებები ნათლად ადასტურებს, რომ ხელისუფლების პოლიტიკა მიმართული იყო აღმასრულებელი ხელისუფლების მკაცრი ცენტრალიზაციისაკენ და დამოუკიდებელი სასამართლო ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ მოქცევისაკენ.

2005 წლის ბოლოს, ამერიკის ეროვნულმა ასოციაციამ ჩაატარა კვლევა  საქართველოში განხორციელებული სასამართლო რეფორმის ავ-კარგიანობის თაობაზე და აღმოჩნდა, რომ გამოსაკვლევ საკითხთა 30 პარამეტრიდან, მხოლოდ ორი პასუხობდა დემოკრატიულ სტანდარტებს. გარეგნულად სასამართლო კეთილმოწყობილ შენობაში ფუნქციონირებდა, მაგრამ უარყოფითად ასრულებდა მასზე დაკისრებულ ფუნქციას. თითქმის იგივე შეფასებები დაიწერა ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტიტუტების დასკვნასა და ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის ყოველწლიურ ანგარიშებში.

– თქვენ ისაუბრეთ მოსამართლის უფლებების შეზღუდვაზე, მაგრამ რაც შეეხება ადვოკატებს, მათ რა პრობლემები შეექმნათ?

– ადვოკატის ინსტიტუტი ფაქტობრივად გაუქმდა საქართველოში. მოსამართლეს მხოლოდ პროკურორის შუამდგომლობით შეეძლო პირისთვის პირობითი სასჯელი მიესაჯა.

გლობალური კვლევების ცენტრის მიერ წარმოდგენილი საექსპერტო შეფასებები, ცხადია, ამომწურავი ვერ იქნება და ვერც სახელმწიფოსა და საზოგადოების ცხოვრების ყველა სფეროს მოიცავს. კანონის სახელით ძალადობა, რომელიც 2003-2012 წლებში მართლაც რევოლუციური მასშტაბითა და სისასტიკით მიმდინარეობდა, უთუოდ იმსახურებს ფუნდამენტურ კვლევას. გლობალური კვლევების ცენტრი იმედოვნებს, რომ მომავალში შეავსებს და სრული სახით წარმოადგენს 9-წლიანი კანონშემოქმედებითი ტერორის სურათს. ლთუმცა, კანონმდებლობის გარდა, არსებობს მისი გამოყენების პრაქტიკა, რომელიც ასევე სავალალო ხასიათს ატარებდა 2003-2012 წლებში. სააკაშვილის რეჟიმის მიერ ლიკვიდირებულ ადამიანებს აღარაფერი გააცოცხლებს, მაგრამ ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ აღარასოდეს განმეორდეს იგივე. პოლიტპატიმრების სრული რეაბილიტაცია უნდა მოხდეს, დაყაჩაღებულ ადამიანებს საკუთრება უნდა დაუბრუნდეთ – ეს უმთავრესი გამოწვევაა “ქართული ოცნებისთვის”.

ხელისუფლებას მუდამ უნდა ახსოვდეს – სადაც არ არის სამართლიანობა, იქ არ არის მშვიდობა!