რატომ გვჭირდება ქართველებს ცალკე ქვეყანა? ეს არის ჩემი პირველი კითხვა. რაში მდგომარეობს სახელმწიფოს იდეა და რაში გვჭირდება ჩვენ ქვეყანა. რატომ იბრძვიან ადამიანები, რომ ჰქონდეთ ქვეყანა? 6 ათასი სხვადასხვა ტომი და ერია და 200–ზე მეტი აღიარებული და ნახევრადაღიარებული ქვეყანაა. რატომ იბრძვის ეს ხალხი? რატომ იბრძვიან ჩვენი ძმები – აფხაზე და ოსები, რომ ჰქონდეთ თავიანთი ქვეყანა? რატომ იფეთქებს თავს ავღანელი შაჰიდი? მარტივ განმარტებას ვიძლევი, არ ჩავუღრმავდები: იმიტომ, რომ უნდა სამშობლო, რომ ამ კოლექტიურ ოჯახში, ისევე, როგორც ჩვენ ოჯახში გვინდა სახლი, საცხოვრისი, ეზო, ჭერი და საკეტიც იმისთვის, რომ ამის შიგნით, როგორც მინდა, ისე ვიცხოვრო.

როგორც მინდა, რომ ვიცხოვრო ქართველმა – ამიტომ მინდა ქართული სახელმწიფო და ეს არის ნომერი პირველი იდეა. მე შეიძლება მატერიალურად სხვაგან უკეთ ვიყო, მაგრამ აქ ჩემი ქუდი უნდა ეხუროს ყველას და სხვაგან რომ ჩავდივარ, სხვისი ქუდი უნდა მეხუროს. ამიტომ კითხვა იმის შესახებ, თუ სად ჯობია, რიტორიკულია ეკონომიკურად. სად ჯობია? შენი საქართველო არ იყოს დამოუკიდებელი – იყოს თურქეთში, იყოს რუსეთში და შენ მატერიალურად კარგად იყო, თუ გეხუროს შენი ქუდი და იყო ავტონომიური. მე აღარ ჩავუღრმავდები ამას, თუმცა ძალიან ბევრი შეიძლება ამის შესახებ ისაუბრო.

თუ საქართველოს მთავარი ამოცანა არის გამთლიანება და ის, რომ ჩვენ აღიარებულ საზღვრებში ვართ, თუმცა არის თურქეთში, რუსეთში და აზერბაიჯანში წაღებული ტერიტორიები. ჩვენ აქ ის ხალხი არ ვართ, რომ ამაზე ვისაუბროთ, ეს ჩვენ აღიარებული გვაქვს, თუმცა თურქეთის ქართველობის თემა, აზერბაიჯანის ქართველობის თემა, ეს მუდმივად უნდა იყოს და, ალბათ, ტერმინებიც უნდა დავამკვიდროთ – თურქეთის საქართველო, აზერბაიჯანის საქართველო, რუსეთის საქართველო. ეს დასამკვიდრებელი ტერმინებია.
ორი ამოცანაა. ერთი – დეოკუპაცია და დეოკუპაცია თუ არ განხორციელდა, მაშინ რა? დეოკუპაცია მთლიანად საქართველოში, დეოკუპაციამდე ჩვენ ვერ შევძლებთ ცხოვრებას დანარჩენ ტერიტორიაზე. როგორც ეზოს შემოღობავ, ისე უნდა შემოღობო ქვეყანა. უნდა იცოდე, სად გაქვს ღობე და სად არის ეს ღობე გარღვეული. ეს ჩვენს სახელმწიფოში არცერთ მთავრობას ჯერჯერობით არ გაუკეთებია და არც არავინ არ ჩქარობს.

მეორე – როგორ უნდა ვიცხოვრო? როგორ უნდა მოვაწყო ქვეყანა? აი, ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი. ამასთან ერთად ძალიან ბევრი რამ მოდის. მათ შორის – ე.წ. ეროვნული იდეა. რა გვაერთიანებს ჩვენ? რა არის ის გამაერთიანებელი რაც ჩვენ გვაერთიანებს? ჩემი შემოსავალი ათასი ლარია, თქვენი შემოსავალი 100 ლარია, სხვისი შემოსავალი 5 ათასი ლარია, როგორ გავერთიანდეთ? მოწოდებით საქართველოს სიყვარულზე? ეს ექსტრემალურ სიტუაციაში შეიძლება, მაგრამ მთლიანად რა გვაერთიანებს? რა უნდა გავაკეთოთ? მოვიპოვეთ დამოუკიდებლობა, 20 წელია, ჩვენს თავს ვეკუთვნით, ასე თუ ისე. მერე რას ვშვრებით? არცერთი საქმე არ კეთდება ისე, თუ არ არსებობს წინასწარგანზრახულობა. სახელმწიფო არის ოჯახთა ოჯახი. როგორც ოჯახში არ არის ნორმალური, თუ რაიმეს არ დაგეგმავ, ისე ქვეყანას უნდა ჰქონდეს თავისი სტრატეგია და გეგმა, თავისი ხედვა. განჭვრეტა, რა თქმა უნდა, არავის შეუძლია ბოლომდე, მაგრამ იცოდე, საით მიდიხარ, იმისთვისაა საჭირო, რომ კონცენტრაცია მოახდინო ძალების ამ მიზნისაკენ.

ერთი რაღაც მაინც უნდა ვთქვა რეპლიკის სახით. ამისთვის, სულ ცოტა, ის უნდა ქნა, რომ შენს საქართველოს რაც ჰქვია სახელი – ის სახელი უნდა ერქვას ყველა ენაზე. უნდა ერქვას „საქართველო“ ინგლისურადაც, გაეროშიც და ა.შ. არ შეიძლება „ჯორჯიას“ ნაკრები გამოდიოდეს და გულშემატკივარი „საქართველოს“ ყვიროდეს. და იმის მტკიცება, რომ მეზობელმა დამიძახა „ჯორჯია“ და ამიტომ ჩემს თავს ვეძახიო, არ გამოდგება. სახელი ერთ–ერთი საფუძველია ეროვნული იდენტიფიცირების. იჩქერია დაიმახსოვრა მსოფლიომ, ხომ? ასე რომ, „საკარტველო“ იქნება თუ „საქართველო“, ეს, ალბათ, მნიშვნელოვანი საკითხია და ვფიქრობ, რომ სტრატეგიის თემა არის ერთ–ერთი მთავარი საკითხი, რომელიც სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანას არცერთ ეტაპზე ამ 20 წლის მანძილზე არ ჰქონია.

რა ხდება, როდესაც ქვეყანას სტრატეგია არ აქვს? რა თქმა უნდა, ყველაზე დიდი სტრატეგია არის კონსტიტუცია, რომელშიც ძალიან თეზისურად არის ეს მოცემული და თუ შენ ასეთი სტრატეგია არ გაქვს, იგი გაშლილია მერე შემდგომ კანონებში. კანონიც უვადოა, კონსტიტუციაც უვადოა და ამიტომ, პრინციპში, ეს არის სტრატეგია. სტრატეგიის არქონაც არის სტრატეგია. და ამავე დროს, არსებობს მისი გარკვეული ეტაპები. ჩვენი ბოლო დოკუმენტი, რომლითაც ახლა ვცხოვრობთ, ეს არის სამთავრობო დოკუმენტი „ძლიერი, დემოკრატიული და ერთიანი საქართველოსათვის“.

ყურადღება მიაქციეთ, თუ ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მთავარი ამოცანა არის მთლიანობა და ამაზე დებს ყველა ფიცს, ეს პროგრამა მთლიან საქართველოს არ ითვალისწინებს. იგი ითვალისწინებს ერთიან საქართველოს სათაურში. მე ამ დოკუმენტის წაკითხვას გთხოვთ ყველას, რადგან რა დაპირება მოგვცა ხელისუფლებამ და რას ასრულებს, ამის დაყვანა იმაზე, რომ ტარიფის შემცირებას დაგვპირდა და არ ასრულებს, ეს არის იმ ამომრჩევლისთვის, ვიზეც გათვლილი იყო. თქვენთვის უნდა იყოს სხვა.

მე ძალიან გთხოვთ, ამ პროგრამას კიდევ ერთხელ გადავხედოთ და ზოგიერთ რამეს მივაქცევ ყურადღებას, მაგალითად, არის თუ არა ახლა ჩვენთან ეკონომიკური კრიზისი? არის ეს კოჰაბიტაცია, ერთი და მეორე მხრიდან შეკრებილები, და ერთნი ამტკიცებენ, რომ არის, მეორენი, რომ არ არის. ამ დოკუმენტის შედგენისას ავტორები მიიჩნევდნენ, რომ საქართველოში არის ეკონომიკური კრიზისი. მე–9 გვერდზე წერია, რომ რაღაც ღონისძიებები უნდა გაატარონ. აგრეთვე საქართველოს საექსპორტო პოტენციალის ზრდა, მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკური კრიზისიდან გამოყვანას. გასაგებია, რომ ოქტომბერში იყო კრიზისი და ამ კრიზისიდან გამოყვანას გვპირდება ახალი ხელისუფლება, ხომ? მეორე მომენტი, რომ ეს განწყობა შემთხვევითი არ არის, ქვეყნის სოციალურ–ეკონომიკური კრიზისიდან გამოყვანის, ინვესტიციების მოზიდვისა და ა.შ. – წერია მე–16 გვერდზე. ანუ როდესაც ხელისუფლებაში მოვიდა ახალი პოლიტიკური ძალა, თვლიდა, რომ იყო ეკონომიკური კრიზისი. იმას უკვე აღარ მიხსნის, რატომ იყო კრიზისი ოქტომბერში და რატომ არ არის ახლა. და თანაც, ეს არის პირველი პრეტენზია, რაც დღეს შესაძლოა ახალ, აღმასრულებელ პოლიტიკურ გუნდთან გვქონდეს. ეს არის კომპეტენციის თემა. და მეორე, გაუგონარი უმოქმედობა და მოლოდინი.

ახლა მინდა ავხსნა ესეც. დავუშვათ, ჩვენ გვაქვს ასეთი თეზისი კრიზისთან დაკავშირებით. საქართველოში ეკონომიკური კრიზისი დღესაც არის, გუშინაც იყო, სამი წლის წინაც იყო და 1991 წლიდან ყოველ წელს არის ეკონომიკური კრიზისი, იმიტომ რომ ის დონე, რომელიც საქართველოს ჰქონდა 1989 წელს, ჯერაც არ არის მიღწეული. ამიტომ მთლიანად არის კრიზისული ფონი, ზოგადი მდგომარეობა, თუმცა ამ კრიზისის შიგნით ვარდნა შეჩერდა 1996 წელს და შემდეგ იყო კრიზისის შიგნით ზრდა, ანუ ვარდნის შეჩერება და ზრდა, რომელსაც შემდეგი ვარდნა 2009 წელს ჰქონდა და ეს აღმავლობა და ეს ვარდნა ჰქონდა 2008 წელთან შედარებით. მაგრამ 1989 წელთან შედარებით, მას ზრდა არ ჰქონია.

ანუ ჩენ უნდა დავიმახსოვროთ ერთი რაღაც – საქართველო იმყოფება 20–წლიანი კრიზისის პერიოდში, რომელიც მას არ დაუძლევია. თუმცა ამ წლებში მას ჰქონდა წარმატებული წლები, როცა წინა წლებთან შედარებით, ჰქონდა ზრდა. მე ზრდის ხარისხზე არ ვსაუბრობ. ახლა ამ დოკუმენტის შესახებ. იგი არის ეკლექტურად დაწერილი, თითქოს თავისუფალ საბაზრო ეკონომიკას ვუჭერთ მხარს, მერე – სახელმწიფო ეკონომიკაში ჩარევას და ასეთი სურვილები. პრიორიტეტები, მაგალითად, ერთ გვერდზე სხვა არის – სოფლის მეურნეობა, მცირე მეწარმეობა და ა.შ. მეორე გვერდზე საშუალო და მცირე ბიზნესი ამოვარდნილია.
არის თავი ჯანმრთელობის დაცვასა და სოციალურ პოლიტიკაზე, მაგრამ სოციალურ პოლიტიკაზე არაფერი არაა საერთოდ ნათქვამი, სათაურია მხოლოდ. არის საპენსიო უზრუნველყოფა. მე ერთი რამ მინდა ჩემი შესაძლებლობების ფარგლებში განვაცხადო, რომ საქართველოში დღეისათვის საპენსიო სისტემა საერთოდ არ არსებობს. და უფრო მეტიც, საქართველოში არ არსებობს დღეისათვის პენსიონერთა სია. აი, თქვენ რომ გინდოდეთ პენსიონერთა სია, ასეთი აღწერა – პენსიონერები ვინ არიან, სახელებით და გვარებით, არ არსებობს. პროგრამაში წერია, რომ ჩამოყალიბდება დაგროვებითი საპენსიო სისტემა. ახლა არ გავაგრძელებ, როდის ჩამოყალიბდება. თუ 4 წელიწადში უნდა ჩამოყალიბდეს, ერთი წელი უკვე გავიდა კოჰაბიტაციაში.

სხვათა შორის, მინდა კიდევ ერთი რაღაც ვთქვა კოჰაბიტაციასთან დაკავშირებით. ეს, მართალია, პოლიტიკური ტერმინიცაა, ამავე დროს საოჯახო–სექსუალური ტერმინიცაა, მაგრამ პოლიტიკაში ასეთ დროს გამოიყენება: თუ არსებობს ერთი შტო – ერთი პოლიტიკური ძალის წარმომადგენელი და მეორე შტო არის მეორე პოლიტიკური ძალის წარმომადგენელი, ისე, რომ ისინი ერთმანეთზე გავლენას ვერ ახდენენ და ვერ ცვლიან სიტუაციას, ამიტომ მათ უნდა მოძებნონ თანაარსებობის ფორმები. მაგრამ წარმოუდგენელია კოჰაბიტაცია, როდესაც მე თქვენ გნიშნავთ, მე და თქვენ ერთმანეთს არ ვეთანხმებით და უნდა ჩაითვალოს, რომ კოჰაბიტაციურ ურთიერთობაში უნდა ვიყოთ. ეს არის ნონსენსი, იმიტომ რომ თუ არ გეთანხმები, მოგხსნი და დავნიშნავ იმას, ვისაც ვეთანხმები. როდესაც ვერ ვხსნი და ვერ ვცვლი, ამ შემთხვევაშია კოჰაბიტაცია. დანარჩენ შემთხვევებში ეს არის შეთქმულება. ან არის მეორე: ამ ორ კაცს, რომლებიც კოჰაბიტაციაში ჰყავთ, მესამე კაცი ჰყავთ პატრონი, რომელიც ეუბნებათ – იქნებით ასე მანამ, სანამ გეტყვით. მე სხვას, სავარაუდოდ, ვერაფერს გეტყვით.
დავუბრუნდეთ პროგრამას: რაც შეეხება ფონდებს, ყველა ფონდი, რაც არის, ეს არის ბიუჯეტი და ყველა თანხა უნდა შევიდეს ბიუჯეტში. ბიუჯეტის გარეთ შექმნილი ფონდები, ეს არის ის, რაც ჩვენ უკვე გავიარეთ. ეს არის აბსოლუტურად კორუფციის სფერო და მითუმეტეს, საქართველოში, მე ვერ წარმომიდგენია მენტალობის ცვლილება ისე, რომ ეს ასე არ იყოს. ჩვენ გვეუბნებიან, ეს არ იქნება ბიუჯეტის ფული, აქ წერია, რომ სოფლის მეურნეობის დაფინანსების წყარო იქნება სახელმწიფო ბიუჯეტი. სოფლის მეურნეობის განვითარების მილიარდიანი ფონდი – თუ ეს ბიუჯეტის ფულია, მაშინ ასეთი ფონდი ბიუჯეტის პარალელურად არ უნდა იყოს. უნდა იყოს ბიუჯეტში, უნდა იყოს განხილვადი ყველა ეს საკითხი: რა პროგრამაა, ჩვენი ფული სად იხარჯება და ა.შ. ახლა რიტორიკულ კითხვას დავსვამ – თურმე არის ჩვენთან პროგრამა, რომ მიწები უნდა მოიხნას. რაღაც ძალიან ცოტაზე დავედით, 200 ათას ჰექტარზე, ახლა იქნება 400 ათასი ჰექტარი მოხნული და ა.შ. მერე რა? თქვენ ხომ საზოგადოების აქტიური წევრები ხართ, მითხარით, ამ მოხვნის შედეგად რა უნდა მოხდეს? რომელიმე თქვენთანაგანმა სადმე ნახეთ, იცით? არავინ არ იცის და ახლა თუ ამის უტრირებას მოვახდენთ, მიწა მოუხნავი ჯობია მოხნულს, იმიტომ რომ თუ არაფერს გააკეთებ, მიწა ისვენებს. ამიტომ ასეთი პროგრამები ანუ საჯაროობის თემა და ხელისუფლების ეფექტიანობის თემა ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა მთლიანად ჩვენი არსებობის მანძილზე.
ახლა დავუბრუნდები სამართლიანობის აღდგენის საკითხს. რა არის ეს სამართლიანობის აღდგენა? შევარდნაძის დროს მოიპარა კაცმა საკუთრება – სააკაშვილის დროს წაართვეს, სამართლიანობა სადამდე უნდა აღდგეს? როდის გვქონდა სამართლიანი საქართველო? მე არ მახსოვს. 1972 წლიდან მე სამართლიანი საქართველო არ მახსოვს. უნდა აღვადგინოთ, თუ უნდა შევქმნათ? ამიტომ ძალიან ფრთხილი უნდა ვიყოთ, მნიშვნელოვანია ტერმინის ეტიმოლოგია და რა შინაარსს ვდებთ მასში. იმიტომ რომ ისეთი ფენომენი, დავუშათ, როგორც „ოცნება“, არავითარი იდეოლოგიურის მატარებელი არ არის და მის შიგნით იმდენი პოლიტიკური ორგანიზაციაა გაერთიანებული…

ჩვენ ვამბობთ, რომ სახელმწიფო პროგრამა უნდა შევადგინოთ, რას უნდა დაეყრდნოს? რომელი პარტიული იდეოლოგია არის ამ პროგრამის შემდგენელი? ანდა როგორ უნდა შედგეს? ჩვენ უნდა გავიგოთ – სოციალისტურად მოწყობილი გვინდა, თუ ლიბერალურად მოწყობილი, თუ არანაირად მოწყობილი. ამიტომ შეუძლებელია ამ ყველაფრის გაკეთება, თუ არ არის განზრახულობა… პოლიტიკურ ბაზარზე ჩვენთან შემოტანილია აბსოლუტურად დამაბნეველი თეზისები, ისევე, როგორც დამაბნეველი იყო „მოქალაქეთა კავშირი“, როგორ დამაბნეველი იყო „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“, ასევე დამაბნეველი იყო „მრგვალი მაგიდა“, ასევე დამაბნეველია „ოცნება“. არცერთი არ აძლევდა ადამიანს სწორ იმპულსს, რომ ამ პოლიტიკურ მარკეტინგში მიეღო სწორი გადაწყვეტილება და აერჩია.

ასე ეძლევა არასწორი ინფორმაცია ეკონომიკას და ეკონომიკა იბნევა. მაგალითად, ეუბნება კაცი, რომ ვარ ლიბერალი, არათუ ლიბერალი ვარ, ულტრა–ლიბერალი ვარ და ვერაფერი ვერ წარმომიდგენია თავისუფალი ბაზრის გარდა. ამავე დროს თვითონ ადგება და 200–მილიონიან ქონებას ლარად ყიდის. ანუ ეს არ შეესაბამება მის იმპულსს. და მე, რომელიც ვღებულობ ამ ინფორმაციას, ვერ ვიგებ, რატომ არის 200–მილიონიანი ქონება 1 ლარად ვიღაცისთვის და მეორისთვის 1 ლარის მოპარვისთვის რატომ არის ციხე?

აი, ამ არასწორი იმპულსების მაგალითი გრძელდება, როდესაც მე მაკითხავს ხელისუფლება და მეუბნება – მე მოგიხნავ მიწას. რა იმპულსია ეს? გლეხია, ფერმერია ხელისუფლება? და როგორ გაიგეთ ეს, ვის უნდა მოუხნათ მიწა? აი, ბატონმა დავითმა დაასახელა, რომ 600 ათასი მფლობელია… არავინ არ იცის 600 ათასია თუ არა. შეიძლება 700–ია, შეიძლება 500–ია. ჩვენ ეს არ ვიცით. როგორ გავიგეთ ახლა? დავაზუსტეთ ახლა? დააზუსტეს, რა მიწები უნდა მოეხნათ კარდაკარის პრინციპით. ამის შესახებ მე ვიხუმრე, რომ კარდაკარ კი არა, ნაკვეთ–ნაკვეთ პრინციპით უნდა დაგეზუსტებინათ–თქო. ამიტომ იმპულსს შენ აძლევ არასწორს, ეკონომიკაში ერევი… ინგრევა ეკონომიკა ასეთი იმპულსებით.

ერთი სიტყვით, იმის თქმა მინდა, რომ აქ სოციალურ პოლიტიკაზე არ წერია არაფერი, ეს გამოწვევა არის უნდა იყოს ადრესული, უნდა იყოს მისამართული. ხოლო რაც შეეხება სიღარიბის იმ ფორმულას რაც ჩვენთან არის, ეს არის ფაქტიურად 2 თუ 3 ქვეყანაში, რომლებმაც ჩვენგან გადაიღეს შემდეგ. ეს არის აბსოლუტურად მოგონილი, თუკი რაიმე პოლიტიკურად არჩევნებისათვის ხელისუფლებას ვირ–ეშმაკობა შეიძლება დააბრალო, ეს არის ის სიღარიბის ქულები და მისი დათვლა. ეს მე ზუსტად ვიცი, იმიტომ რომ ვიცი ზუსტად, რა ადამიანებმა მოიგონეს; რაღა შორს ვეძებოთ ფული საარჩევნოდ, დავარქვათ ქულები და საარჩევნოდ ვინც დაგვიჭერს მხარს, იმას მივცეთო. ახლა მთავარი უბედურება არაა კიდევ ეს არჩევნები, მთავარი უბედურება ის არის, რომ ეს ცვლის იმ იდეოლოგიას, რომელსაც ჩვენ ვაღიარებდით. ჩვენ გვინდა ლიბერალური სახელმწიფო და ამ დროს ადამიანები ერთმანეთთან კონკურენციაში არიან, ვინ უფრო ღარიბია. კაცი გარბის და ამტკიცებს, მე უფრო ღარიბი ვარო, როდესაც არ არსებობს იმაზე დიდი ლიბერალიზმი, ვიდრე მართლმადიდებლობაა, პიროვნების თავისუფლების თვალსაზრისით.

მაცხოვარმა თქვა – თქვენ ყველა ხართ თანაბარი და გაათანაბრა ყველა – ესაა ყველაზე ლიბერალური. ბურჟუაზიული ლიბერალიზმი შებოჭილი ლიბერალიზმია ამასთან შედარებით, ესეც გამოსაყენებელია და არაა დასაყვანი იმაზე, რომ მართლმადიდებლობა ღარიბების რელიგიაა. არა, ეს არის ლიბერალური, თუ შენ გამოიყენებ. და კიდევ ერთი რაღაც, თუ დაემატება ამას, რომ ჩვენ თვითონ და საეკლესიო მოღვაწეები ისწავლიან სწორად ლაპარაკს, დასავლეთისათვის გასაგებ ლაპარაკს. ჩვენთან რიტორიკის პრობლემა აქვს ეკლესიას და არა ის, რაც იქ დევს. რიტორიკის პრობლემა ამ კოჰაბიტაციაში ახალ ხელისუფლებასაც აქვს, ძველთან შედარებით. იმიტომ რომ დასავლეთისათვის გაუგებარ ენებზე საუბრობენ. ძველი ხელისუფლების წარმომადგენლები საუბრობენ სწორად, იციან, მათ როგორ ესმით, თან 9 წელი აკეთეს ეს საქმე.

თუმცა სანამ კოჰაბიტაციაა, ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ეს ორი მხარე რამით განსხვავდება ერთმანეთისგან, მე ვთვლი, რომ ეს არის ერთი და იგივე. ახლა მოვიყვან მაგალითს: შეიქმნა „სითი პარკი“, ტროტუარზე დამიხაზა ავტომობილის დასაყენებელი ადგილები, სადა ადამიანები დადიან, ხომ? შენ მიეცი უფლება, რომ სადაც ის მოხაზავს ტროტუარზე, იქ მანქანის დაყენება არის კანონიერი. ჩემს ფეხით სავალ ადგილზე დახაზა… ამის შემდეგ დაუმატა ის, რომ ჩემი სახელმწიფო ფუნქცია გადასცა მას, კერძო პირს, მისცა დაჯარიმების უფლება, ფულის ამოღების უფლება და სახელმწიფო და ბიზნესი შეარწყა ერთმანეთს. და სახელმწიფოს შემოსავალი, რაც „სითი პარკს“ მოუწევს თავის დროზე, თუ დაადგა საშველი და სამართლიანობა აღდგა, ანუ სამართალი დაფუძნდა, რაც წაიღო ფული, უნდა დააბრუნოს, როგორც სახელმწიფოს კუთვნილება. თუმცა რას დააბრუნებს – მას აქვს შპს ჩამოყალიბებული, რომელშიც საწესდებო კაპიტალი აქვს 200 ლარი და მისი პასუხისმგებლობა არის 200 ლარის ოდენობით!

მეორე, არ გვინდა ხომ ბიზნესი და ხელისუფლება იყოს ერთმანეთში შერწყმული? მაშინ ავიღოთ ე.წ. საპარტნიორო ფონდი. საპარტნიორო ფონდი, რომელიც არის სააქციო საზოგადოება და რომლის სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე არის პრემიერ–მინისტრი. ნაციონალური მოძრაობის წარმომადგენლები მომზადებული ხალხია, დასავლეთის ენაზე საუბრობენ და სამწუხაროდ, მათი ჭკუა იყო გამოყენებული კორპორატიული ინტერესების მიზნით, უმეტესობა და ყველა დასაკარგი არ არის. ვისაც რაღაც სასწაული არ ჩაუდენია, ვთვლი, რომ საჭიროა მათი გამოყენება. ამ საპარტნიორო ფონდების მიზნებში მათ ეწერათ სამუშაო ადგილების შექმნა. ახალმა ხელისუფლებამ შეიტანა ცვლილებები და ჩაწერა: საპარტნიორო ფონდის მიზნები არის მოგება. ჩემი პრემიერი, საჯარო მოხელე, იღვწის კორპორაციაში მოგების მისაღებად, იმ კორპორაციაში, რომლის წესდებითაც მოგება ნაწილდება ამ საბჭოში. და აქ სახელფასო ფონდი, ვინც იქ ადმინისტრაციაშია ამ ფონდში, მათი სახელფასი ფონდი აღემატება 250 მასწავლებლის ხელფასს ერთად აღებულს.

რას დაეყრდნოს ეს კონცეფცია, ბატონი დავითიც ბრძანებდა. რა ფასეულობები უნდა იყოს იდეოლოგიურად, რა არის ეს ეროვნული იდეოლოგია. ჩვენ, სხვათა შორის, უფრო დიდი ხნის იდეოლოგია გვაქვს ეროვნული–გამაერთიანებელი, ვიდრე მართლმადიდებლობა. მე მხედველობაში მაქვს კავკასიელობა. თუმცა მართლმადიდებლობის მიღების შემდეგ, ქართველების იდეოლოგია ძირითადად არის მართლმადიდებლობა. მაგრამ ქართველობის იდენტობა შორდება მართლმადიდებლობას, უფრო ფართოა და ამიტომ მუსლიმი ქართველების იდენტობა, არ არის მარტო მუსლიმობა. და როდესაც ვერ ხსნიან, რატომაა ეს, რომ მუსლიმი ქართველიც თვლის ქართველად თავს, იმიტომ რომ შორდება ამის იქეთაა. ჯერ ერთი მას წინა პერიოდი აქვს მართლმადიდებლური და კიდევ იმის წინა პერიოდი აქვს ქართველობის. და იდეოლოგია მე მაინც მგონია, რომ საკმარისია მართლმადიდებლური საფუძველის იყოს, ანუ ქრისტიანული მორალი ეკონომიკაში. როგორ მოვახდინოთ მდგომარეობის სწორი ანალიზი. ამ ქვეყანაში არის თუ არა რაიმე ნორმალური?

ჩემმა კოლეგებმა გამოუშვეს პირველი დიდი ტომი და სულ კრიტიკა, კრიტიკა, კრიტიკა. და ერთი ამ ქვეყანაში ნორმალური არის რაიმე? კიდევ უფრო გავართულებ, დავუშვათ და პოლიტიკურად შევხედოთ: ამ „ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ, შედეგში რაიმე ნორმალური არის? რა თქმა უნდა, არის. მე ჩამოვთვლი ახლა. რომ არა ის, რაც „ნაციონალურმა მოძრაობამ“ შექმნა, კოლაფსი ახალი ხელისუფლების დამდგარი იქნებოდა უკვე. იმიტომ რომ ახალი ხელისუფლების დროს, გარდა სამართლებრივი ნაწილისა, სხვა ყველა სამინისტრო გაჩერებულია. პროკურატურა თუ მუშაობს, ეკონომიკის სამინისტროს რა უშლის ხელს, რომ იმუშაოს? შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს რა უშლის ხელს? ჯერ ერთი, ნონსენია, შრომის კოდექსთან რა აქვს საერთო იუსიტიციის სამინისტროს? კომპეტენცია შრომასთან დაკავშირებით აქვს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს. ის ქმნის კანონს, ხოლო იუსტიციის სამინისტრო ატარებს ექსპერტიზას… მას არ აინტერესებს, 8 საათი და 12 საათი, ეს რა იუსტიციის სამინისტროს საქმეა? იუსტიციის სამინისტრომ ეს უნდა შეადაროს კონსტიტუციას, სხვა კანონებს და დადოს დასკვნა, რომ ის არ ეწინააღმდეგება კანონმდებლობას.
ამიტომ, ანალიზი რომ ჩავატაროთ, ამისათვის კარგი რა არის, უნდა მოვძებნოთ. კარგი რა შექმნეს ბოლოსდაბოლოს ასეთი? პირველ რიგში შექმნეს სახელმწიფო. სახელმწიფო, როგორც დამსჯელი ინსტრუმენტი. სახელმწიფო, როგორც ჯალათი. სახელმწიფო, როგორც უბედურება. სახელმწიფო, როგორც ყველა საუკუნის და ყველა დროის ნორმალური ადამიანისათვის მიუღებელი ორგანო. უბრალოდ, ვეღარ მოიფიქრეს, შემდეგ კიდევ რა შეიძლება იყოს. თავის დროზე 5 წელი ვებრძოდი იმას, რომ თოფაძე და ჭყონია იძახდნენ, გადასახადს არ გადავიხდითო და ვეხვეწებოდი, სირცხვილია, ამას საჯაროდ ნუ ამბობთ–თქო. ჩვენ ძალა არ გვქონდა მაშინ, უბრალოდ.

ყველა ურტყამდა სახელმწიფოს – ზოგი მარცხნიდან და ზოგი მარჯვნიდან, სახელმწიფო იყო ყველაზე დაბალი ღობე. შექმნეს ეს ჯალათი ხომ? ამ ჯალათზეა აწყობილი ეს ეკონომიკა, რაც მოდის ოქტომბრიდან, მეტი არაფერი. შექმნეს საგადასახადო სისტემა, პოლიციური სისტემა, ანუ რაც კი სახელმწიფოს დამსჯელობითი ჰქონდა, შექმნეს ყველაფერი. მაგრამ რაც სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს ადამიანური და ნორმალური, სიყვარული და მოფერება – გააუქმეს ყველაფერი. ამან მოგვცა ეკონომიკური შედეგი. ამიტომ ეფექტი იქ წერია. საქართველოში არანაირი ჰოლანდიური ავადმყოფობა არ არის. ეს მაშინ ხდება, თუ ნავთობით შემოდის ფული და მოგცემ პენსიას, მერე გამითავდება ფული და ვეღარ მოგცემ პენსიას. აქ არავითარი პენსია არ მოუციათ. შემოვიდა ომის შედეგ ფული, ააშენა ხიდი, ნახევარი წაიღო სახლში და დამთავრდა. ჩემთვის არ მოუცია ეს.

საავამდყოფო გააკოტრა სადაზღვევო კომპანიებით და იმის ფულით ააშენა. ანუ ჩემთან ასეთი ეფექტი არ ყოფილა, მან მთლიანად გაათავისუფლა სახელმწიფო სოციალური ვალდებულებებისგან… ამიტომ ჩვენ უნდა დავინახოთ, რა იყო ძლიერი ნაწილი და სად შეიძლება იყოს კოლაფსი უახლოეს მომენტში. რა თქმა უნდა, ის სოციალური ვალდებულებები, რაც ახლა შედის ბიუჯეტში, ჩვენი ბიუჯეტი მისი მომთმენი და მისი შემსრულებელი არ არის. ამიტომ ყველაზე მთავარი რჩევა ჩემი ასეთია: მაგალითად, ახალი მმართველი გუნდი უნდა გამოვიდეს, უნდა დაჯდეს, საზოგადოების კონსოლიდაცია უნდა მოხდეს, უნდა გახსნას დებატები და უნდა თქვას, თუ რა იქნება რეალური საქმეები სოციალური, ჯანმრთელობის, განათლების სფეროში და ა.შ. და უნდა მოახდინოს თავისი გეგმის კორექტირება. სხვა დანარჩენ შემთხვევაში ის მივა სიცრუემდე. დაიწყებს, როგორც ახლა… არც წაუკითხავთ მგონი, აქ რომ უწერიათ, რომ ეკონომიკური კრიზისი არის და ამიტომ ამტკიცებენ – „არ არის!“…

მართვის ვერტიკალი დარჩა ერთპიროვნული, ასე იყო ზვიადის დროს, ასე იყო შევარდნაძის დროს, ასე იყო მიშას დროს, ეხლა ორკაციანია და სექტემბრიდან იქნება ერთკაციანი. ამიტომ ეს არის კატასტროფა. ამიტომ მნიშვნელოვანი რა არის? არჩევნების მომენტში სწორი გადაწყვეტილების მიღება. ადამიანებს დღეს ენანებათ დღევანდელი ხელისუფლების კრიტიკა. არ უნდათ. მაგალითად, როგორიცაა აზიზიეს მეჩეთი, რა უნდა მომხდარიყო ისეთი, რომ ეს მიშას დროს ვინმეს ეთქვა ამ ტონით? ანდა რა უნდა მომხდარიყო ისეთი, რომ გარეჯის საკითხი გაჩერდეს? საქართველოს შემოღობვის თემა არ უნდა გაჩერდეს, ეს არის კატასტროფა. მეგობრები თუ გყავს, შემოღობე, სად გადის საზღვარი და თუ არ არის მეგობრები, ესეც უნდა ვთქვათ. ერთ ადამიანზე დამოკიდებული პრობლემა, რა თქმა უნდა, უბედურებაა და ცუდი მმართველობაა, ამავე დროს ეს აძვირებს მმართველობას. ჩვენთან ყველა რეფორმა, რაც დაწყებული იქნა, ყველა მესამე, მეხუთე წრეზე მიდის, მაგრამ არცერთი რეფორმა არ იქნა დამთავრებული. არ დამთავრებულა ჩვენთან გარდამავალი პერიოდი.

ნანა დევდარიანი: ე.ი. პოსტ–საბჭოთა ტრანსფორმაცია არ დამთავრებულა

მიხეილ ჯიბუტი: არ დამთავრებულა, არა. არცერთ სფეროში. არცერთ სფეროში არ დამთავრებულა. და მეორეა, ვიღაცამ კარგად დაწერა: მემკვიდრეობითობის პრინციპის შეგრძნება არ გააჩნია ხელისუფლებას. ის რომ შევარდნაძის მემკვიდრე არის სააკაშვილი და სააკაშვილის მემკვიდრე იქნება ბიძინა ივანიშვილი, ეს შეგრძნება არ გააჩნიათ. და თუ მან დააშავა, შენ უნდა გამოასწორო. ეს შენ გევალება. თუ მან ცუდი კანონი დაწერა და შენ ასრულებ – შენ იგივე ხარ. აი, ესაა ძალიან მნიშვნელოვანი დასკვნა, შენ იგივე ხარ, შენ არაფრით არ განსხვავდები მისგან ჩემთვის.

მეორეა ხელისუფლების ფასი. ძალიან ძვირს ვიხდით ჩვენ ხელისუფლებაში. არ ღირს საქართველოს მართვა იმდენი, რამდენსაც ჩვენ ხელისუფლებაში ვიხდით. და არ შეიძლება, საშუალოდ ხელისუფლებაში ხელფასი უფრო მეტი იყოს, ვიდრე საშუალო ხელფასი ბიზნესში. ე.ი. საერთოდ საჯარო მოხელე ვინაა? საჯარო მოხელის ხელფასი, კლერკის, არ ვამბობ მაღალ დონეზე, საშუალო დონეზე ამერიკაში დაახლოებით იმდენია, როგორც სამზარეულოში თეფშის მრეცხავის. რატომაა? მე იმიტომ მივდივარ საჯარო მოხელედ ამერიკაში, რომ აქ კაცს თუ არ მოვკლავ, არ გამომაგდებენ, ვიცი, შაბათი და კვირა მაქვს, ვიცი, როდის მაქვს ბონუსი, როდის გავალ პენსიაზე, მშვიდი ცხოვრება მაქვს, არ მაქვს ავანტიურისტული ნატურა და მშვიდად ვცხოვრობ.

შენ თუ გინდა ბევრი ფულის შოვნა, არის მეორე მიმართულება – ბიზნესი, სადაც რისკი მეტია, მაგრამ შემოსავალიც მეტია. ჩვენთან როგორაა? ამიტომ, თუ შენ ენერგიული კაცი ხარ, არ მიდიხარ საჯარო მოხელედ. ჩვენთან როგორაა? ვინც კარგია, ახალგაზრდები, ყველა შეიწოვა საჯარო ინსტიტუტებმა. და განაცხადიც ნახეთ ახლა, მე დავასახელებ, თუ გინდათ. რეგიონალური განვითარების სამინისტროს აქვს განაცხადი ანალიტიკური სამსახურის დეპარტამენტის უფროსზე და მოთხოვნაა – ბაკალავრი.

ქეთი ამირეჯიბი: ანალიტიკოსი – ბაკალავრი უნდა იყოს?

მიხეილ ჯიბუტი: ჰო, ანალიტიკოსი. რეფორმა რომელმაც უნდა ჩაატაროს და მისი ხელფასია 2600 ლარი. ეს საშუალოდ სამჯერ მეტია სრული პროფესორის ხელფასზე. ათჯერ მეტია მასწავლებლის ხელფასზე.

დავით იაკობიძე: ერთი მაგალითი შეიძლება მიშა? სოფლის მეურნეობის სამინისტროში ვმუშაობდი და მოიყვანეს ახალგაზრდა ბიჭი ასეთი განყოფილების გამგედ. დიდი თანამდებობა მისცეს და მოჰყვა მამამისი. მამამისმა იცოდა, რომ მე იქ ვმუშაობდი, მოვიდა და მითხრა, მიმიქციე ყურადღება, არაფერი შეეშალოსო. ვაქცევდი კარგად ყურადღებას. მერე მოვიდა ეს ბიჭი და დაწერა პროექტი ჩემი დეპარტამენტის გაუქმების! სასოფლო კი არ ჰქონდა დამთავრებული, მამამისმა მთხოვა მიმიხედეო. მართლა მან კი არ დაწერა. ვიღაცამ მოუტანა გამზადებული, დაწერილი და უთხრეს, შენ ამაზე „ატვეჩაი“ ხარ. აი, ასე იყო.

მიხეილ ჯიბუტი: მე გეტყვით კიდევ უფრო დიდ მაგალითს. მთავრობის ერთ–ერთ სხდომაზე ეკონომიკის მინისტრს და ფინანსთა მინისტრს პრემიერ–მინისტრმა დაავალა სტრატეგიის შემუშავება. ამ დროს, კი არ უნდა დაევალებინა სტრატეგიის შემუშავება, ეკონომიკის სამინისტროს დებულებას თუ გადაშლით, პირველ თავში წერია – მისი მოვალეობაა სტრატეგიის შემუშავება. უნდა მოეთხოვა, რატომ არ არის ამდენ ხანს შემუშავებული? განათლების მინისტრმა რეზოლუცია პირდაპირ დააწერა დეკანს, სამინისტროდან გამოუგზავნა დეკანს და მისცა დავალება…

ასე შორს წავალთ, რელიეფური წარმოდგენისათვის, სირთულეები რატომაა? დღეს ქვეყანა არის ტრანსფორმაციის პერიოდში და საკითხი არ დგას ასე, რომ მოვრჩებით ამ საკითხს, მერე ვქნათ ეს, მერე მოვრჩებით, ეს გავაკეთოთ, ჯერ გავაკეთოთ სოციალური, მერე ეკონომიკური, მერე პოლიტიკური, მერე სამხედრო და ა.შ. ყველაფერი უნდა გაკეთდეს ერთდროულად. ყველაფერი რომ გაკეთდეს ერთდროულად, რა თქმა უნდა, ეს ერთი კაცის თავში ვერ ეტევა, ამიტომ არის საჭირო პროგრამა, ამიტომ არის პასუხისმგებლობა, დაყვანა ერთიდან ხუთ კაცამდე, ხუთი კაციდან 25–ზე, 25–დან 125–ზე, ყველამ უნდა იცოდეს, რა ფუნქციას ასრულებენ, ქვევიდან უნდა იყოს საზოგადოების ჩართულობა მართვაში, რომ მონიტორინგი იყოს, ამისათვის მას ინფორმაცია უნდა ჰქონდეს.

არცერთი არხი დღეს ჩვენ, მოსახლეობას არ გვასწავლის. არცერთი არხი არ არის მასწავლებელი. არცერთი არხი არ უხსნის, რა ხდება. როგორ უნდა ჩავერთო, თუ არ ვიცი, რაში უნდა ჩავერთო? მილიარდ ლარს თუ ხარჯავ… მე არ ვიცი ხარჯავ თუ არა სოფლის მეურნეობაში. შემეკითხე, ეს მაინც ხომ ვიცი მე. ახლა ბატონი დავითი ბრძანებდა და ასეთი მიდგომა, რომ თურმე დასავლეთ საქართველოში მიწები არის დანაწევრებული, ასეა დანაწევრებული ათადან და ბაბადან გურია, იმერეთი, სამეგრელო, აჭარა და ახლა ეს ხელს უშლის სოფლის მეურნეობის განვითარებას და უნდა გავაერთიანოთ თურმე. ავყაროთ ეს გურულები, გადავხნათ და იქნება ერთი დიდი ნაკვეთი.
არა ბატონო, მე გეტყვით ახლა მაგალითს, ჩვენ ვართ აქ 20 კაცი თითო ჰექტარი მიწა გვაქვს და გვინდა ტყემლის პლანტაციის გაშენება. ყველამ რომ ტყემალი დავრგოთ, ხომ გვექნება 20 ჰექტარი ტყემალი? ჩვენი აყრაა ახლა საჭირო, რომ ტყემლის პლანტაცია შევქმნათ? რა მნიშვნელობა აქვს, ერთიან ნაკვეთზე იქნება თუ ცალ–ცალკე? ამიტომ შენ ფული უნდა დახარჯო პირველად, ნაკვეთი სად აქვს, რა ხარისხის აქვს. ჩვენთან გადასახადი როგორაა? ჩოხატაურში, ამდენია ერთ ჰექტარზე. მნიშვნელობა არ აქვს, იქ ლეღვი მოდის, კაკალი მოდის, არ მოდის, ჯაგნარია. კადასტრი უნდა იყოს ისეთი, რომ შენ ამაში დაეხმარო ხელისუფლებას, სოფლის მეურნეობაში დახმარება ესაა. რა მიწა აქვს? რა დარგოს? რა დათესოს? აგრონომიული უზრუნველყოფა, სანიტარული უზრუნველყოფა, რათა ავადმყოფობამ და პეპელამ არ შეჭამოს ბოლოს და ა.შ.

ეს არის პრობლემატური და დასკვნა არის, რომ პოლიტიკა ჩვენთან ბატონობს ეკონომიკაზე. ასე იყო ლენინიდან, ასეა დღესაც. პოლიტიკური მიზანშეწონილობით ხდება ყველაფერი. არავინ არაფერს არ აკეთებს ეკონომიკური მიზანშეწონილობით, ეკონომიკისათვის. მაგრამ ეს წინააღმდეგობა სად არის? ჩვენ ხომ ეროვნული ამოცანები გვაქვს გადასაწყვეტი, ეროვნულ ამოცანას, მაგალითად, საბაზრო ეკონომიკა ვერ იტანს. შენ ეხლა… ყველი მჭირდება მე იქ იმიტომ, რომ ქართველი უნდა მოვიდეს და ყველი უნდა ვაჭამო – ეს საბაზრო ეკონომიკის საქმე არ არის. იმან იცის სადაა მიწოდება, მოთხოვნა, წონასწორობა და წავა ყველი იქ.

ეს ამოცანა რომ გადაწყვიტო, ამისათვის შენ სხვანაირი მიდგომა გინდა. ეს სხვანაირად უნდა გადაწყვიტო, მაგრამ პოლიტიკური მიზანშეწონილობით მე ხელისუფლებას შევინარჩუნებ და ამიტომ აკეთო შენ რაღაცეები, ეს ჩვენთან გავრცელებული პრაქტიკაა და ძირითადად ეს პრაქტიკაა. პოლიტიკური ხელისუფლება ფიქრობს მხოლოდ პოლიტიკური ძალაუფლების შენარჩუნებაზე. და იმის შიგნით თუ გამოვა რამე, კარგია.

ხელისუფალი უნდა იყოს ეროვნული. თუ ხელისუფალი ეროვნული არ არის – ის უნდა შეცვალო. მანამ, სანამ ასეთი არ გეყოლება. მაგრამ, ახლა სიტუაცია ამ ეროვნულთან დაკავშირებით, როგორი ეკონომიკური ზრდა მინდა მე? ეკონომიკური ზრდა ყველაფრის ფასად? ახლა როგორი სიტუაციაა. ჩვენთან ისე დააწვა ერთმანეთს ეს სიდუხჭირე ხომ? ერთი მილიონი კაცი წავიდა. საქართველო აყვავდება თუ არა ეკონომიკურად? რა თქმა უნდა. აყვავდება, მაგრამ ამ აყვავების შედეგს ჩვენ მოვიმკით, ჩვენი შვილები თუ არა? და იქნება ეს ქართული სახელმწიფო თუ არა?

თუ დღეს, ამ 20 წლის განმავლობაში როგორც იყო, ასე გაგრძელდება, ეკონომიკა საქართველოში იქნება, მაგრამ ეს არ იქნება ქართული სახელმწიფო. ეს არის უმთავრესი ამოცანა. არა ყველა ეკონომიკური ზრდა, არამედ ის ეკონომიკური ზრდა, რომელიც ქართველ კაცს დაამაგრებს. როგორ დაამაგროს? ერთ მაგალითს მოვიყვან: როგორ დაამაგროს და მიწები კი არ უნდა მოუხნა, ავტობუსი უნდა გააკეთო დოტაციური, რომ თბილისში რომაა კაცი, ჩავიდეს ერთი საათის სავალზე, მოხნას მიწა და ჩამოვიდეს. მატარებელი უნდა გააკეთო იაფიანი, რომ წავიდეს, გზა უნდა გააკეთო პირიქითა ხევსურეთში და წავიდეს, სეზონურად მაინც იცხოვროს. ანუ ბევრია ამოცანების ამოხსნა.
მე ვსვამ ბოლოს კიდევ ერთ კითხვას: ვინაა ქვეყანაში მეორე კაცი? კარგი, პირველი, მეორე ვიცი, ვინაა მესამე? მეოთხე ვინაა? მეხუთე ვინაა? მეექვსე ვინაა? ვინაა ის ხუთი კაცი, რომელიც ყოველ საღამოს ზის და ფიქრობს საქართველოზე და საუბრობს? ვინ არიან ის ადამიანები, ვინც პირველ პირს სიტყვას შეუბრუნებს და ეტყვის, შინაურ საუბარში, ეს რა სისულელეს ამბობ, კაცო, ეს რა აზრი მოგსვლია თავში? თუ ყველა აზრი კარგი გამოდის თავიდან? თუ არ არის, ე.ი. ეს არის კატასტროფული.

სოფლის პრობლემებზე მე აღარ გავჩერდები. თუმცა, ერთს ვიტყვი: სოფელში 54% ცხოვრობს, ან 51, 47, 31 მნიშვნელობა არ აქვს. და ახლა შენ ამბობ, სოფელი უნდა გადავარჩინოთ. სწორ ლაპარაკზე ვსაუბრობთ და სწორ რიტორიკაზე. ახლა გიზის ამერიკელი კოლეგა და ეუბნები, ჩვენთან სოფელში 54%–ია და უნდა ვუშველო რაღაც, თორემ დამეცალა სოფელი. გეტყვის რამდენიო? თარგმნეო. უთარგმნი – 54%. გეტყვის, კაცო, 50% შესამცირებელი გყოლია სოფელშიო! ჩვენს გვაქვს ორი პრობლემა. უნდა განვსაზღვროთ: სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოება და სოფლის თემა. სოფლის თემა ეროვნული საკითხია. სოფლის მეურნეობის წარმოება არის ეკონომიკური საკითხი. სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოება შეიძლება ისე, რომ საერთოდ არ გყავდეს გლეხი.

10 კაცი როცა მუშაობს ჩვენთან, 15 კაცს ვერ არჩენს. სოფელში დასაქმებული ადამიანი ვერ არჩენს საკუთარ თავს ჩვენთან. ადრე ამბობდნენ, ისეთი ფასი აქვს ხორცს, აზრი არა აქვს თხის და ძროხის ყოლასო. გაიზარდა ფასი – მაინც არ აქვს აზრი. რა მეურნეობას ვეწევით ისეთს, რომ 2 ლარი რომ ღირს ხორცი, მაინც არ აქვს აზრი და 20 ლარი რომ გახდა, მაინც არა აქვს! ეს კიდევ ცალკე თემაა. დასაქმების, მოტივაციის და ა.შ. ახლა კიდევ ერთი რაღაც უნდა ვთქვა, რეფორმებს უნდა მივაქციოთ, ალბათ, ყურადღება და ნებისმიერი თემა შეგვიძლია ძალიან დაბალ დონემდე ჩავშალოთ. დავუშვათ, განათლების სისტემა შეგვიძლია ჩავშალოთ სკოლამდე. მაგალითად, ხულოში ან ხელაჩაურში და მაღლა ზოდში თუ შუახევში რომ ფანჯარა ჩატყდება, იმ ფანჯრის შეცვლის გადაწყვეტილება უნდა მიიღონ უზნაძის ქუჩაზე სამინისტროში. თუ ისე არ მივა ვიღაც და არ ჩაუსვავს. ოფიციალურად რომ მოხდეს, ასე კეთდება.

ამ 20 წლის განმავლობაში, სამწუხაროდ, ერთი მილიონი კაცი მოესწრო საქართველოს დამოუკიდებლობას და ისე გარდაიცვალა, რომ წავიდა უბედური. ერთი მილიონი კაცი დაიკარგა 20 წლის განმავლობაში. ალბათ, როგორც ოჯახის დონეზე, რომ ვგეგმავთ, ბავშვი რომ ჩნდება, ასევე ქვეყნის დონეზე უნდა დავგეგმოთ, რა უნდა დახვდეს მას საქართველოში. ახლახანს ბავშვებს დავაწერინე ასეთი თემა „მშობლები“ და გამოკითხვა უნდა ჩაეტარებინათ – ბებია–ბაბუები და ასეთი ასაკოვანი, ვინც საბჭოთა კავშირის დროს მოესწრო, ჩემი ხნის და მეტის, ან დავუშვათ 25–ის, 30–ის, თუ რა ფასეულობები იყო და რა არის ახლა. 100% ნაწერში არსად არ ეწერა საქართველოს დამოუკიდებლობა, როგორც ფასეულობა. არცერთ ჩვენს თაობას აღქმა დამოუკიდებლობის, როგორც ფასეულობის, არ აქვს.

ნანა დევდარიანი: მაინც რით ხსნით ამას?

მიხეილ ჯიბუტი: იმით ვხსნი, რომ მე ემპირიული მეხსიერება მაქვს შემორჩენილი. ასახელებენ თანასწორობას, ჩვენ რომ სიარული შეგვეძლო, მხიარული ვიყავით, მხიარული ვიყავითო, ერთად ვიყავითო, საღამოს ვიკრიბებოდითო, ოჯახებში დავდიოდითო. ახლა, შეიძლება, ჩვენ ისე არ გვიჭირს, მაგრამ შეიცვალა ბევრი რამ. რაც მაკდონალდსი გაიხსნა, ჩემს ბავშვებს არავინ არ მოუყვანიათ. რომ ვუთხრა, სახლში მოვიყვანე–თქო, მგონი, მე გამაგდებენ გარეთ. შეიცვალა მენტალობა. კიდევ ერთი მინდოდა მეთქვა: საქმე იმაშია, რომ ბაბუების და მამების გაკეთებულიდან ბევრი არის გადასაგდები, რომელიც როგორც ფუნდამენტი, ახალ თაობას არ ადგება.

ჰოდა ამას თუ გაამწვავებ – მიიღებ მწვავე კონფლიქტს და თუ შეაჯვარებ – მიიღებ შედეგს. ის შენი გაკეთებული ფუნდამენტი, რაც ჩვენ გავაკეთეთ სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისით, ახალი თაობისათვის მიუღებელი და ხელისშემშლელია, ხომ? ამიტომ ხიდი სად უნდა გაიდოს? აი, ხიდის დადება არის კიდევ რაღაც სხვა ეკონომიკურზე მეტი, ალბათ, ესეც არის სადღაც იმ ეროვნულთან, ოჯახთან, კულტურასთან, რაღაც ამ თემასთან, უნდა გავიდეს იმ კავკასიელობასთან, იმ იდეოლოგიასთან უნდა გავიდეს, რომ მამა, შვილი და შვილიშვილი ერთად რომ ცხოვრობს 30 წელი, ეს სხვა დამოკიდებულებაა. და ჩვენთან რა? გავაკეთეთ კოლმეურნეობა ხომ? კოლმეურნეობა დასაშლელია, მშობლებმა გავაკეთეთ „ანდროპოვის ყურები“ ხომ? წინა ხელისუფლებამ შალა 9 წელი, ვერ დაამთავრა, ისევ დასაშლელია, ხომ?

როდესაც ლენინს მოაბეს ტროსი და ჩამოაკონწიალეს, შინაგანი დისკომფორტი მქონდა, სულ ვამბობდი, რომ ეს თავისი ქცევით არაფრით არ განსხვავდება, მაგალითად ეკლესიას რომ მიადგნენ და ჯვარი ჩამოაგდეს. შინაარსით კი არა, მაგრამ ფორმით. ცოტა ცივილიზებული ვინც იყო, აიღო ეს ლენინის ძეგლები, დემონტაჟი მოახდინა და ერთ ადგილას დადგა ყველა. რომ შეხვალ და დაინახავ პატარა ლენინს, დიდ ლენინს, ქუდით ლენინს და ა.შ. – სასაცილოა. ბალტიისპირეთში კარიკატურულია ეს ლენინები, ხოლო გერმანიაში ტანკი არ აიღეს ბერლინის ცენტრში და ლენინი, კლარა ცეტკინი, სულ ყველაფერია იქ. და რომ შევეკითხე: რატომ? რატომ ეს ტანკი და საბჭოთა ჯარისკაცი? მიპასუხეს – თუ ჩვენ იგივე შეცდომებს დავუშვებთ, აქ მეორე ტანკი დადგებაო.

ქეთი ამირეჯიბი: ყველა კოლონიზატორის ძეგლი თავის ადგილზეა…

მიხეილ ჯიბუტი: ჰო. ახლა რომ ვკითხე, ეს რატომ არ ჩამოხსენით ეს ლენინის თუ სხვა ძეგლი–მეთქი, მიპასუხეს, რომელიღაცა თაობა დარჩენილია, რომელსაც ეწყინებოდაო და რატომ უნდა ვაწყენინოთ ჩვენს საზოგადოებასო. აი, მისი დამოკიდებულება საზოგადოებასთან და ეკონომიკაშიც იგივე სიტუაციაა. ჩვენ გვინდა პროგრამა, გვინდა კონსოლიდაცია იმ პოტენციალის, რაც გაგვაჩნია და გვინდა კომპეტენციას პლუს ეროვნულობა ხელისუფლებისა. სამოქალაქო საზოგადოება ძალიან კარგი რამაა, თუმცა ზოგჯერ სწორად არაა ხოლმე გაგებული. სამოქალაქო საზოგადოება არის ბუფერი ხელისუფლებასა და ხალხს შორის, მისი ინტერესების მიხედვით. და არა მარტო ცენტრალურ ხელისუფლებასა და ზოგადად ქვეყნის ხალხს შორის, არამედ ადგილობრივ თვითმმართველობასა და სოფლის ხალხს შორისაც უნდა იყოს, მაშინ იქნება სამოქალაქო საზოგადოება. აი, ეს იყო, რაც მინდოდა მეთქვა, თუ რამე დაგამხსოვრდებათ…