პირველ რიგში მინდა დიდი მადლობა გადავუხადო ქალბატონ ნანას იმიტომ რომ, მე მგონი, ამ ტიპის დისკუსიები მართლაც კარგია, როდესაც ასეთ საკლუბო სიტუაციაში ვსაუბრობთ და ვსაუბრობთ იმ თემებზე, რაზედაც აუცილებლად უნდა ვისაუბროთ, იმიტომ რომ ყველაფერი ეს ძალიან აქტუალურია და ყველაფერი ეს ჩვენ გვეხება. ვეცდები, ძალიან მოკლედ ჩამოვაყალიბო ძირითადი თეზისები. პირველ რიგში, როდესაც ვლაპარაკობთ სტრატეგიულ არჩევანზე, ალბათ აქ უნდა გაიყოს ის, თუ რა გვინდა და რა შეგვიძლია, რისი უნარი გვაქვს. ეს ორი სხვადასხვა რამ არის.
პირველ რიგში, რა გვინდა, ან რა გვინდოდა, როდესაც ვიღებდით ამ სტრატეგიულ არჩევანს. ისე მოხდა, რომ როდესაც ეს ვნებათაღელვა თავის დროზე მიდიოდა საქართველოში, მხედველობაში მაქვს 90–იანი წლები, როდესაც საუბარი იყო სწორედ სტრატეგიულ არჩევანზე, რომელიც უნდა მიეღო საქართველოს, რაღაც გარკვეული შეხება მქონდა ამასთან, იმიტომ რომ ვმუშაობდი სახელმწიფო აპარატში იმ პერიოდში. კარგად მახსოვს აზრთა დაპირისპირება, სხვადასხვა მოსაზრებები, რომელიც გამოითქმოდა. რომ ვთქვა, რომ მაინცდამაინც დიდი არჩევანი იყო, დიდი არჩევანი არ ყოფილა. კონკრეტულად იყო ლაპარაკი იმაზე, რომ შეიქმნა ახალი სივრცე, დსთ, სადაც რუსეთი არის ჰეგემონი და მივებათ ამ სივრცეს. ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დაშლამდე ძალიან კარგად მახსოვს რუსთაველზე აქციები, რომ არიქა და ნატოს ჯარები შემოვა ახლა საქართველოში.
ასევე განიხილებოდა თემა, რომ ხომ არ გამოვაცხადოთ ნეიტრალიტეტი. მალე მივედით იმ დასკვნამდე, რომ ნეიტრალიტეტის გამოცხადება, არა მხოლოდ ისტორიული გამოცდილებიდან გამომდინარე, არარეალურია თუნდაც იმიტომ, რომ ნეიტრალიტეტი მარტო შენს სურვილზე არ არის დამოკიდებული და ეს უნდა იყოს დიდი საერთაშორისო შეთანხმება, რომლის თეორიული წინაპირობებიც კი არ არსებობდა და არც დღეს არ არსებობს. იყო ეს ორი გეოპოლიტიკური ცენტრი, ჩრდილოეთისკენ თუ დასავლეთისკენ.
ერთ რამეს შევეხები კიდევ – როდესაც მოხდა საბჭოთა კავშირის რღვევა, მინდა გითხრათ, რომ თვითონ დასავლეთშიც აღქმა იმისა, თუ რა მოხდა ამ ტერიტორიაზე, არ იყო სრული და ამომწურავი. იცოდნენ, რომ იყო რაღაც ტერიტორია, ამ ტერიტორიაზე იდგა დიდი ჯარი, იყო ბირთვული იარაღი, იყო რაღაც ქვეყნები, რაღაც ერები, რომლებსაც უკვე ჰქონდათ კონფლიქტი ერთმანეთს შორის და რამდენიმე ცხელი წერტილი უკვე არსებობდა. ამიტომ იმთავითვე, იმ პერიოდში დასავლეთი აბსოლუტურად არ იყო მზად რაღაც განსაკუთრებული გადაწყვეტილებების მისაღებად და, პრინციპში, დასავლეთის, ასე ვთქვათ, მდუმარე თანხმობით მოხდა დსთ–ს სივრცის ჩამოყალიბება. პრინციპში რუსეთს ჰქონდა გარკვეული კარტ–ბლანში, რომ ამ სივრცეზე დაეწესებინა თავისი თამაშის წესები.
მეტ–ნაკლებ გამონასკლისად შესაძლოა ჩაითვალოს ბალტიის სახელმწიფოები, თუმცა მინდა გითხრათ, რომ 90–იან წლებში, როდესაც ბალტიის სახელმწიფოებმა დაიწყეს საუბარი იმაზე, რომ მათ უნდათ ნატოში გაწევრიანება, ვაშინგტონში პირველი რეაქცია იყო – „თქვენ გიჟები ხომ არ ხართ?“ ამას გეუბნებით არა სადღაც გაგონილს, არამედ იმ ხალხის მონათხრობს, ვინც იმ პერიოდში ხელმძღვანელობდა სწორედ ბალტიის ქვეყნების საგარეო უწყებებს. და ამ ხალხმა დაამტკიცა, რომ გიჟები არ არიან და მათი არჩევანი არის აბსოლუტურად რეალური. ანუ ეს რაღაც გარიგება, რაზედაც ჩვენ გვიყვარს საუბარი, რომ ბალტიის ქვეყნები უნდა შესულიყვნენ იქ და ჩვენ დავრჩენილიყავით აქ, ასეთი გარიგება არ არსებობდა.
მეორე მომენტი არის, რატომ ავირჩიეთ მაინცდამაინც ეს გზა. ჯერ ერთი, აქ ძალიან დიდი როლი ითამაშა თავად რუსეთმა, იმიტომ რომ თავისთავად რუსულ პოლიტიკურ სპექტრში არ იყო ჩამოყალიბებული და არც დღეს არის მაინცდამაინც ჩამოყალიბებული კავკასიური პოლიტიკა და მიდგომა ამ სახელმწიფოების მიმართ. საერთოდ არა მხოლოდ კავკასიური პოლიტიკა, არამედ სამეზობლო პოლიტიკა. ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებს ვგულისხმობ ამ შემთხვევაში. რომ გადავხედოთ იმ ქვეყნებთან ურთიერთობას, რომლებიც რუსეთს აკრავს გარს, ვერ დამისახელებთ ვერცერთ სახელმწიფოს, სადაც ძალიან სერიოზული პრობლემები არ ჰქონდეს რუსეთის ფედერაციას.
ეს არა მხოლოდ ელცინის რუსეთს ახასიათებდა, პუტინის რუსეთსაც ახასიათებს, რომ არსებობს გადაწყვეტილებების მიღების რამდენიმე ცენტრი, მაგალითისათვის, გეტყვით ასეთ რაღაცას: 1994 წელს, რამაზს ახსოვს ეს ელცინის ჩამოსვლა საქართველოში, როდესაც ელცინმა ბოდიში მოუხადა ქართველ ხალხს იმისთვის, რაც რუსებმა გააკეთეს აფხაზეთში. მაგრამ ამ ბოდიშს არანაირად არ უმოქმედია, იმიტომ რომ ელცინი როდესაც გაფრინდა, მერე იქ ისევ რაღაც საშინელებები დაიწყო. იგივე არის დღევანდელ დღესაც, ხომ? ერთის მხრივ, გახსნილი გვაქვს რაღაც დიალოგის ფორმატი, აბაშიძე–კარასინი და შეხვედრის წინ ხდება საოკუპაციო ზონის გადმოწევა და უამრავი ასეთი მაგალითის მოტანა შეიძლება. ასე რომ, ეს არათანამიმდევრულობა რუსეთის პოლიტიკას ახასიათებს, რამაც, რა თქმა უნდა, გამოიწვია ძალიან სერიოზული შიშები საქართველოში და შემიძლია ვთქვა – დიდწილად საქართველოს სტრატეგიული არჩევანი განაპირობა სწორედ იმან, რომ არანაირი საინტერესო შემოთავაზება ჩვენს მიმართ რუსეთის ფედერაციის მხრიდან არ ყოფილა.
ახლა მეორე: რამ განაპირობა ეს არჩევანი. განაპირობა იმან, რომ საერთოდ, როდესაც ირჩევ იდეალს, იმ იდეალისკენ მიდიხარ. მაგალითად, თუ გყავს გმირი, ლიტერატურიდან თუ ფილმიდან თუ სადღაციდან, ცდილობ, რომ მას დაემსგავსო. ამიტომ დადგა ძალიან მარტივი შეკითხვა, ვის გვინდა, რომ დავემსგავსოთ? როგორ ქვეყანას გვინდა, რომ დავემსგავსოთ? ისეთს, როგორიც იყო 90–იან წლებში რუსეთი, თუ როგორიც იყო ჩვენი წარმოდგენით და ჩვენი სტერეოტიპებით, კინოში თუ ჰოლივუდში დასავლეთი, ხომ? ვიფიქრეთ ასეთ შემთხვევაში, რომ დასავლეთი კარგია და ამ იდეალად ავირჩიეთ დასავლეთი. თუმცა, სრული წარმოდგენა არც მაშინ არსებობდა და არც დღეს არსებობს იმაზე თუ რა არის ეს ღირებულებები, რა არის ეს ფასეულობები, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, ძალიან სქემატურად ეს არის ის, რაზეც ახლა ვკამათობდით – დემოკრატია, თავისუფალი ეკონომიკა, კერძო საკუთრება და ა.შ. აი, ეს იქ არის დაცული და ამიტომ გვინდა ეს. გარდა ამისა, განაპირობა კიდევ იმან, რომ ძალიან სერიოზული დამხარება წამოვიდა სწორედ დასავლეთიდან და არა რუსეთიდან და პირველი პროგრამები, რომლებიც გაიხსნა აქ, ეს იყო სასურსათო თუ სოციალური დაცვის, საგანმანათლებლო და ა.შ. კრედიტები შემოდიოდა ზუსტად დასავლეთიდან. ასე რომ, ამან განაპირობა აბსოლუტურად ლოგიკური ბმა.
ახლა საკითხი,თუ რა შეგვიძლია და რისი უნარი შეგვწევს. აი, აქ უკვე ვიჭედებით, ანუ თუ შევხედავთ იმას, თუ რა გვინდა, ასეთ შემთხვევაში მე ვთვლი, რომ აბსოლუტურად სწორი სტრატეგიული არჩევანი გაკეთდა და ამ მიმართებით დღესაც არაფერი შეცვლილა რუსეთის ფედერაციაში. აბსოლუტურად ვეთანხმები ბატონ სოსოს სხვათა შორის იმაში, რომ შესწავლა უნდა მიმდინარეობდეს ძალიან სერიოზული იმისა, თუ რა არის ევრაზიული კავშირი, რა არის საბაჟი კავშირი, თუნდაც კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია და ა.შ. მაგალითისათვის, ყველას მოგეხსენებათ, რომ ამერიკაში, ბრიტანეთში, საფრანგეთში, გერმანიაში, იტალიაში ამის ყველაფრის შესწავლა მიმდინარეობს ძალიან სერიოზულად. თუმცა, არც ამერიკა, არც გერმანია, არც საფრანგეთი, არც შვედეთი, არც იტალია არ აპირებს იქ შესვლას. მაგრამ ეს უნდა იცოდე თუნდაც იმიტომ, რომ გათვალო, როგორც მინიმუმ, თუ თანხმდები იმაზე და აპრიორი ვიღებთ, რომ ეს არის საფრთხე, მაშინ რა საფრთხეებია, ეს მაინც რომ ვიცოდეთ. ამიტომ შესწავლა უნდა მიმდინარეობდეს.
ახლა ზოგადად, ორი სიტყვით იმასთან დაკავშირებით, თუ კონცეპტუალურ დონეზე რას გვთავაზობდა და რას გვთავაზობს რუსეთის ფედერაცია. ამაზე ნამუშევარი მაქვს მე პირადად, როგორც საქართველოში ყოფნის პერიოდში, ასევე საკმაოდ დიდი ხანი, 2008 წლამდე ვცხოვრობდი მოსკოვში და მქონდა საშუალება, მქონოდა საკმაოდ ახლო ურთიერთობა იქაურ კვლევით ცენტრებთან. არსებობს სამი სკოლა, ძირითადად, რომელიც განსაზღვრავს ამ მიდგომებს და თეორიები ძალიან ბევრია, მაგრამ რატომ ვლაპარაკობ ამ სამ სკოლაზე. იმიტომ რომ ეს სამი სკოლა არის სწორედ ის, რაც გამოიყენება რეალურ პოლიტიკაში დღევანდელი რუსეთის მიერ. სამივე სკოლიდან აქვს აღებული რეალურ პოლიტიკას სხვადასხვა შემადგენელი ნაწილი და ხდება მათი იმპლემენტაცია.
გეოპოლიტიკური სკოლა, რომლის წარმომადგენელიც ბატონი დუგინი ბევრისთვის ცნობილი არის. იგი საუბრობს ერთგვარ რუსულ კუნძულზე და მისი ერთ–ერთი ამოსავალი არის, რომ დუგინი განიხილავს პეტრე პირველს, როგორც რუსეთის დამაქცეველს, იმიტომ რომ პეტრემ გადაახვევინა, მისი ხედვით, რუსეთს ბუნებრივი განვითარების გზიდან. ამიტომ ის ამბობს, რომ უნდა შეიქმნას რაღაც კუნძულივით, კუნძულს ამ შემთხვევაში მხოლოდ და მხოლოდ წარმოსახვით განზომილებაში ვგულისხმობ, ანუ რუსეთი, რომელსაც გარს აკრავს ეს სახელმწიფოები, მათ შორის საქართველო, უკრაინა და ა.შ. და ყველა ტერიტორიას აქვს თავისი დანიშნულება და განიხილავს არა როგორც სახელმწიფოებს, არა როგორც ერებს, არა როგორც საზოგადოებებს, არამედ როგორც ტერიტორიებს – ვის რა შეუძლია შეასრულოს.
მაგალითისათვის, ამ სკოლის მიხედვით უკრაინა არის პურის ბეღელი. ანუ დანიშნულება არის ეს. სამხრეთ კავკასია არის პლაცდარმი რაღაცისთვის, საქართველო არის გასაღები რაღაცისთვის, დავუშვათ, თურქეთთან ურთიერთობისთვის. ანუ გეოგრაფიული ტერიტორიები განიხილება და დანარჩენი აბსოლუტურად ამ სკოლას არ აინტერესებს: საზოგადოებას რა მოთხოვნილება აქვს, იმ ქვეყანას რა უნდა და ა.შ. და ყველაზე საინტერესო რა არის, რომ ეს სკოლა ამბობს ასეთ რაღაცას, რომ ამ პერიფერიებს ურთიერთობა და ინტერაქცია უნდა ჰქონდეთ მხოლოდ და მხოლოდ ცენტრთან, ანუ მოსკოვთან და მხოლოდ და მხოლოდ ცენტრის ნებართვით შესაძლებელია მათ ჰქონდეთ ინტერაქცია ამ კუნძულს მიღმა სამყაროსთან. და ძირითადი მაინც არის ის, რომ ამ პერიფერიებმა უნდა გამოკვებონ ცენტრი.
მეორე სკოლა გახლავთ უფრო დაკავშირებული ე.წ. „რბილი ძალის“ (Soft Power) კონცეფციასთან, კონცეფციასთან, რომლის ყველაზე ნათელი წარმომადგენელია პიოტრ შენდეროვსკი. ამ სკოლის ძირითადი ფორმულა არის ის, რომ რუსეთმა უნდა მოახდინოს ზემოქმედება ამ პერიფერიებზე. სამივე სკოლაში არსებობს ცენტრი და არსებობს ეს პერიფერიები, უნდა მოახდინოს აი ამ ელიტებში საკუთარი ძალების იმპლემენტაცია, იგულისხმება პოლიტიკური ელიტები და ბიზნეს–ელიტა, იმისათის, რომ მოხდეს არა რუსეთის ინტეგრირება, არამედ პირიქით, მათი ინტეგრირება რუსულ სამყაროში. და აქ Soft Power–ს რაც ეხება, ამ სკოლის ფორმულა არის ის, რომ „говори как русский“ უდრის „думай как русский“-ს და უდრის „действуй как русский“-ს. აი, აქედან მოდის კონცეფცია „Русский Мир“ და ა.შ.
მესამე სკოლა არის კულტურული პარადგიმა, რომელზედაც ლაპარაკობს ბატონი პუტინი, როდესაც საუბარია, რომ ეს არის ერთიანი ღირებულებების სისტემა, ერთიანი ღირებულებების სივრცე და ასეთ შემთხვევაში ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ მიგრაციული ნაკადები რაღაცისთვის. მაგალითად, ტაჯიკები არიან კარგი მშენებლები, იმიტომ რომ აშენებენ იაფად, დავუშვათ, სომხები არიან კარგები ვაჭრობაში, ქართველები კარგები არიან მედიცინაში, თუ ცეკვაში და სიმღერაში და ამის მიხედვით უნდა დავყოთ… მთავარი განმსაზღვრელი რაც არის, რომ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა მოხდეს ამა თუ იმ დარგის ხელში ჩაგდება ამა თუ იმ ნაციის წარმომადგენლებისათვის, ამა თუ იმ ნაციამ არ მოახდინოს დარგის მონოპოლიზაცია, იმიტომ რომ ეს უკვე საშიშია ცენტრისათვის.
ანუ სამივე სკოლას აქვს მიდგომა ისეთი, რომ უფრო მეტის აღება უნდა, ვიდრე გასცემს და ნაკლებად ზრუნავს იმაზე, რომ მისცეს ამ სახელმწიფოებს განვითარების რაღაც საშუალებები. აქედან მოდის ექსკლუზიური გავლენის სფეროები, იმიტომ რომ ექსკლუზიური გავლენის სფეროების გარეშე ცენტრის ფუნქციონირება წარმოუდგენელია, ამას ემატება კიდევ რამდენიმე რაღაც, ეს არ არის ჩემი მოსაზრება, ამაზე ძალიან ბევრი კვლევები არსებობს, რომ იმ ტიპის სახელმწიფოში რა ტიპის სახელმწიფოც არის რუსეთის ფედერაცია, ანუ საუბარია ინსტიტუციონალურ განუვითარებლობაზე, მას მუდმივად სჭირდება რაღაც ახალი.
თუნდაც, მაგალითად, თუ ჩახედავთ მსოფლიო ბანკის კვლევებს, ვნახავთ ასეთ რაღაცას, რომ „გაზპრომის“ რუსულ ტერიტორიებზე გაზის მოპოვება ნელ–ნელა კლებულობს, მაგრამ ზოგადად „გაზპრომის“ აქტივები იზრდება სხვა ტერიტორიების ხარჯზე. რატომ? იმიტომ რომ გაზის საბადოს ახასიათებს ის, რომ როგორც ცოცხალი ორგანიზმი, ის რაღაც გარკვეული პერიოდის შემდეგ ბერდება. დაბერება იმას ნიშნავს, რომ მას მოსდევს მინარევები. ამ მინარევებისაგან გაწმენდას სჭირდება ახალი ტექნოლოგიები. ახალი ტექნოლოგიების ჩადებას იმ ვითარებაში, რა ვითარებაც არის დღეს რუსეთის ფედერაციაში, მათ ურჩევნიათ, აითვისონ სხვა ტერიტორიები, სხვა საბადოები.
რატომ? იმიტომ რომ როდესაც შენ დებ ინვესტიციას, ეს არის გრძელვადიანი პერსპექტივა, რომ დავუშვათ, 10 წელიწადში მე ამას ამოვიღებ და ა.შ. როცა იმის გარანტია არ გაქვს, 10 წელი იჯდები თუ არა ამ სკამზე, მაშინ ფიქრობ – რატომ უნდა ჩავდო ეს ფული, ხვალ შეიძლება მომხსნან და მოდი, ვიმუშავებ იმაზე, რაც დღეს მომიტანს მოგებას. ამიტომ მას ურჩევნია, რომ, დავუშვათ, აითვისოს თურქმენეთი, ყაზახეთი და ა.შ., ვიდრე განავითაროს და დახვეწოს საკუთარი.
მოკლედ, რუსეთი ძალიან დიდი თემაა და შიგნით რა პროცესები მიმდინარეობს კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ვეთანხმები ბატონ სოსოს, უნდა მიმდინარეობდეს ამის კვლევა, მაგრამ რისი თქმა მინდა, რომ სწორედ ამ მიდგომებმა განაპირობა ის, რომ როდესაც აქედან არაფერს გთავაზობენ და ეს მოგწონს – არ ვიცი, ჰოლივუდის გამო, ცნობიერებაში გაქვს უკვე აღქმული რა არის, გესმის, არ გესმის, მაგრამ მიდიხარ აქეთკენ. პლიუს, მოდის ძალიან სერიოზული დახმარება. თუ შევხედავთ იმ ურთიერთობებს, რომლებიც გვქონდა ვეროკავშირთან, ნატოსთან, პირველი ხელშეკრულებები, რომლებსაც მოვაწერეთ ხელი, პირველი დახმარებები, რომლებიც წამოვიდა, პრინციპში, ზოგადად თუ შევხედავთ, ეს იყო საშუალება იმისა, რომ ჩვენ გვეშენებინა სახელმწიფო. მეორე საკითხი არის და აქ ვუბრუნდები სწორედ იმას, რამდენად შეგვწევს უნარი და რა შეგვიძლია.
აი, აქ უკვე იწყება პრობლემები. პირველი პრობლემა, რაც ჩემი აზრით დგას, არის ის, რომ საერთოდ ქართველებს, ქართულ საზოგადოებას გვახასიათებს ის, რომ ვიტყვით აი, ეს ჩემი მეგობარია, თუმცა გვავიწყდება, რომ მეგობრობა ორმხრივი უნდა იყოს. ცალმხრივი მეგობრობა არ არსებობს. თუ ის ჩემი მეგობარია, მაშინ მოვიდეს და დაგვეხმაროს. ეს „დამეხმარე“ ძალიან ხშირად აღქმული გვაქვს ისე, რომ მოდი და ჩემი გასაკეთებელი გააკეთე. აი, ეს მიდგომაა სწორედ ის, რასაც აბსოლუტურად არ იღებს დასავლეთი. და ყოველთვის გეუბნება ამას: – მე შენს გასაკეთებელს ვერ გავაკეთებ, შენი გასაკეთებელი უნდა აკეთო შენ, მე შემიძლია გირჩიო, შემიძლია ფული მოგცე, შემიძლია რაღაცაში გაგიწიო, ვთქვათ, მეთოდური დახმარება, სპეციალისტები გაგიზარდო და ა.შ. მაგრამ ეს უნდა გააკეთო შენ.
მეორე პრობლემა, რაც დადგა, ეს არის განათლების პრობლემა, რაც არის ძალიან სერიოზული. განათლება მე ამ შემთხვევაში მხოლოდ გარკვეული საგნების ცოდნას არ ვგულისხმობ, არამედ ზოგადად სამოქალაქო განათლებას და აღქმას იმისა, თუ საერთოდ რა ხდება ქვეყანაში, რა ხდება მსოფლიოში. მათ შორის, როდესაც ჩვენ ვლაპარაკობთ სამოქალაქო საზოგადოებაზე, რა არის ეს სამოქალაქო საზოგადოება? თვითონ ამ სამოქალაქო საზოგადოებას აქვს აღქმული ის, თუ რა არის სამოქალაქო საზოგადოება? დღეს ძალიან ხშირად ვლაპარაკობთ იმაზე, რომ ეს არის საზოგადოების დაკვეთა და ვიღებთ იმ რეალობას, როდესაც გამოდის ერთი ძალა, არ დავასახელებ ახლა, რომლებიც იძახიან, რომ მე შევდივარ ნატოში, იმიტომ რომ ეს არის საზოგადოების დაკვეთა, გამოდის მეორე ძალა, პირობითად ვამბობ ამას, რომელიც იძახის,რომ მე არ შევდივარ ნატოში, იმიტომ რომ ეს არის საზოგადოების დაკვეთა. გამოვა მესამე ძალა, რომელიც იტყვის, რომ მე უნდა გამოვაცხადო ნეიტრალიტეტი – ეს არის საზოგადოების დაკვეთა და გამოდის, რომ ყველას თავისი საზოგადოება ჰყავს, ყველა ასრულებს თავის დაკვეთას და ვცხოვრობთ რაღაც პარალელურ სამყაროებში, როდესაც ერთმანეთის არ გვესმის. აი, ეს არის მთავარი პრობლემა. შეხედეთ ჩვენს პოლიტიკოსებს. შეხვედრა ამომრჩეველთან, მაგალითად. ყველა ხვდება იმას, ვინც მას ტაშს დაუკრავს და ყველას ჰყავს თავისი მხარდამჭერი. აი, ეს არის ჩვენი ძირითადი პრობლემა…
სოსო ცინცაძე: პოლიტიკოსს ჰყავს თავისი გუნდი. უმაღლესი კვალიფიკაციის.
თენგიზ ფხალაძე: ამიტომ ვიღებთ რეალობას, როდესაც ვცხოვრობთ პარალელურ სამყაროებში, როდესაც ყველას ჰყავს თავისი მხარდამჭერები და ყველა ლაპარაკობს ხალხის და საზოგადოების სახელით. ამიტომ, უფრო მეტად სტრატეგიულ არჩევანზე როდესაც ვლაპარაკობთ, პრობლემა არის არა იმაში, თუ რა სტრატეგიული არჩევანი გავაკეთეთ, არამედ პრობლემა არის იმაში, რამდენად გამოვიყენეთ ეს სტრატეგიული არჩევანი. იმიტომ რომ ის საშუალებები, რომლებიც ჩვენ გვეძლეოდა, თუნდაც იგივე ევროკავშირთან ურთიერთობით, თუნდაც იგივე ნატოსთან ურთიერთობით და ა.შ. შეიძლებოდა თუ არა მეტის გაკეთება? შეგვეძლო თუ არა მეტის გაკეთება, აი, ეს არის მთავარი და, ალბათ, იმ გზას უნდა გადავხედოთ, თუ სად დავუშვით შეცდომა.
ახლა მთავარი ჩვენი პრობლემები, ტრადიციული შეკითხვა – როგორ შეიძლება გქონდეს ურთიერთობა ნატოსთან და დაალაგო ურთიერთობები ამავდროულად რუსეთთან, ან როგორ უნდა მოაწესრიგო კონფლიქტები და ა.შ. რამდენიმე მაგალითს მოგიტანთ. პატარა ქვეყნისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი არის ის, რომ თუ სტრატეგიული არჩევანი გაკეთებული გაქვს, მუდმივად მისდიო შენს იდეალს და მიისწრაფვოდე იმისკენ, რომ შექმნა ისეთი ტიპის სახელმწიფო, რომელიც შენ წარმოგიდგენია იდეალურად.
დანარჩენი, სამწუხაროდ, დამოკიდებულია იმაზე, რომ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესები რაღაც პერიოდის განმავლობაში აღებს ე.წ. შესაძლებლობათა ფანჯარას. მაგალითად, ქალბატონ ნინოს ძალიან კარგად ახსოვს 1999 წელი, როდესაც ძალიან სერიოზული შესაძლებლობების ფანჯარა გაიღო საქართველოსთვის, კერძოდ, მხედველობაში მაქვს სტამბულის ეუთო–ს სამიტი. მე მგონია, ასეთი დიდი გამარჯვებისათვის საქართველოს დიპლომატიას ჯერ არ მიუღწევია, იმიტომ რომ იმ პერიოდში ჩვენ მოვახერხეთ რამოდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხის გადაწყვეტა.
ჩვენ მოვახერხეთ სტრატეგიულ ენერგო–პროექტებზე შეთანხმების მიღწევა და ყველაზე მთავარი, რაზედაც მანამდე ძალიან ბევრი სკეპტიკურად იძახდა, რომ ეს არასოდეს არ მოხდება – მოვახერხეთ ის, რომ რუსეთს ხელი მოვაწერინეთ დოკუმენტზე ჯარების გაყვანის შესახებ. კი, მე მესმის, რომ ეს იყო ელცინის რუსეთი, ეს იყო ის პერიოდი, როდესაც დეფოლტი ახალი მომხდარი იყო და ა.შ. მაგრამ ასეთი კატაკლიზმები მსოფლიოში მუდმივად ხდება და ამისათვის უნდა იყო მზად. პუტინის რუსეთში დავასრულეთ, აბსოლუტურად გეთანხმებით, ეს მოლაპარაკებები და სწორედ პუტინის რუსეთის პერიოდში მოხდა ნატოს გაფართოების ძალიან სერიოზული ტალღა და ბალტიის სახელმწიფოები შევიდნენ ნატოს შემადგენლობაში. მაშინ, როდესაც მაგალითისათვის გეტყვით, რომ საზღვრის შესახებ მოლაპარაკებები არცერთ სახელმწიფოს არ ჰქონდა, არც ლატვიას, არც ესტონეთს, არც ლიტვას. მხოლოდ 2007 წელს მოახერხა ლატვიამ ხელმოწერა საზღვრის შესახებ შეთანხმებაზე რუსეთის ფედერაციასთან. იგივე პრობლემები ჰქონდა ლიტვას.
ჩემი მეგობარი, რომელიც დღეს ლიტვის საგარეო საქმეთა მინისტრია, მიყვებოდა: 2002 წელს ის იყო თავდაცვის მინისტრი და როდესაც რუსეთის სამხედრო ბაზები გავიდა ბალტიის ქვეყნების ტერიტორიიდან, იქ იყო უამრავი დანაღმული ტერიტორია, რაღაც სადავო საკითხები, ქონების საკითხები იყო. და რამდენჯერაც დავურეკე სერგეი ივანოვს და ვთხოვე შეხვედრაო, უკაცრავად ჟარგონზე, იმდენჯერ „გადამაგდოო“. მითხრა, ჩამოვდივარო და აღარ ჩამოვიდა. საკმარისი იყო 2002 წელს მიღებული ყოფილიყო გადაწყვეტილება იმის თაობაზე, რომ 2004–ში ეს ქვეყნები ხდებიან ნატოს წვერები, იმ წუთშივე დამირეკა და მითხრაო: – თქვენ ხომ ნატოს წევრები ხდებით, მოდით, ეს საკითხი დავხუროთო. მაგრამ აქ განსხვავება იყო იმაში, რომ შეიძლება ეს ყველაფერი აკეთო ისე, რომ არც მწვადი დაწვა და არც შამფური და შეიძლება გააკეთო ისე, რომ იცი, ხვალ ნატოში შევალ და, აბა, მე და ნატოს ვინ მოგვერევა, ხვალ მაგასაც გაჩვენებთ. აი, ამაშია ძალიან დიდი სხვაობა.
თუკი ბალტიის სახელმწიფოებმა მოახერხეს იმის ახსნა, რომ მათი დასავლური ინტეგრაცია არ წარმოადგენს რუსეთისთვის საფრთხეს, რატომ არ შეგვიძლია ჩვენ ანალოგიურის ახსნა? აქ უკვე ბევრი რამ დიპლომატიაზე, გონებამახვილობაზე და სხვა ფაქტორებზე არის დამოკიდებული, მაგრამ ყველაზე მთავარი არის ის, რომ არ უნდა გამოგვრჩეს მომენტი. იმიტომ რომ ამ შესაძლებლობების ფანჯარა რაღაც პერიოდების განმავლობაში ყოველთვის იღება და თუ იმ პერიოდში მზად არ აღმოჩნდი და ამ გზაგასაყარზე არ გააკეთე არასწორი არჩევანი, ან არ ხარ იმდენად ჩამოყალიბებული, რომ გააკეთო სწორი არჩევანი და სწორი მიმართულებით წახვიდე, მაშინ უნდა ელოდო შემდეგ შანსს, იმიტომ რომ პატარა ქვეყანას არ აქვს იმის საშუალება, რომ შექმნას და თავისით ჩამოაყალიბოს გეოპოლიტიკური რეალობა.
და ბოლო საკითხი, რითაც დავამთავრებ, ყველაზე მთავარი იმ ტიპის სახელმწიფოსათვის როგორიც არის საქართველო, არის ჩვენი საგარეო პოლიტიკაც, საშინაო პოლიტიკაც, ქვეყნის აღმშენებლობაც, ყველაფერიც გადის იმაზე, რასაც ქვია განათლება. მე, მაგალითად, მოხიბლული ვარ იმით, რაც გააკეთეს ესტონელებმა. მახსოვს, როდესაც 90–იანი წლების მეორე ნახევარში ესტონეთმა ძირითადი აქცენტი გააკეთა განათლებაზე, ძალიან ბევრი, მათ შორის, მეზობელი სახელმწიფოები დასცინოდნენ: – სანამ თქვენ განავითარებთ თქვენს ინსტიტუტებს, ჯობია, სხვა რაღაც განავითაროთო. დაამტკიცა ამ ხალხმა, რომ ეს შესაძლებელია; სწორედ იმ ტიპის ინტელექტუალური ელიტის გამოზრდა, რომელსაც შეუძლია მეცნიერებატევადი პროდუქტის შექმნა. ჩვენ არ გვაქვს არც ის ბუნებრივი რესურსები, რომელიც გვაცხოვრებს, მხედველობაში მაქვს ნავთობი, გაზი და ა.შ. არ გვაქვს ისეთი ფართო სივრცე, სადაც დიდი წარმოებები გაიშლება, ჩვენ ვართ იმ ვითარებაში, როდესაც ტერიტორიაზე არსებობს კონფლიქტები და ვიმყოფებით არასტაბილურ ველში. ამიტომ ასეთი გამოთქმა არსებობს: როდესაც მოწინააღმდეგე შენზე ძლიერია, შენი მოქმედების არეალი უნდა გასცდეს მისი წარმოსახვის ფარგლებს და ვეთანხმები აბსოლუტურად იმ მოსაზრებას, რომელმაც უკვე გაიჟღერა, რომ პატარა ქვეყანას ყველაზე ნაკლებად აქვს შეცდომის დაშვების უფლება. გეთანხმებით იმაში, რომ შეიძლება ჩინეთს არ აინტერესებდეს, რა ხდება სადღაც, მაგრამ გვაქვს ის რეალობა, როდესაც ჩინეთმა უფრო კარგად იცის, რა ხდება საქართველოში და ჩვენ ნაკლებად ვიცით, რა ხდება ჩინეთში. დიდი მადლობა.